DE STEENOUDE DISCUSSIE: WERK, SALARIS, PRODUKTIVITEIT EN VRIJE TIJD

Het werd weer een lange blog. Daarom koos ik er voor om met “mijn boodschap” te beginnen. En voor hen die daar niet genoeg aan hebben, is er ná de blog, wat ik noem “de blogtail” toegevoegd. Een nadere onderbouwing, een uitgebreide schets van de ontwikkelingen die ons naar vandaag brachten en ook de verschillen in diagnose die maar blijven bestaan bij politici en economen.   

Ziehier dus mijn overpeinzingen én mijn ideeën over wat we nú moeten gaan doen! Stilletjes hoopte ik, dat iemand ze onder de aandacht brengt van het duo M&D (Marc&Diederik).

De wereld ANNO 2012.

In het westen schiet de WW omhoog en zelfs de “american jobmachine” blijkt vleugellam te zijn geslagen. De economie krimpt gestaag terwijl de productiviteit stijgt: robots en ICT-inzet vervangen de mensen. Wereldwijd neemt de groei af, maar de opkomende landen gaat het elke dag beter. Want de armoede neemt af op de globe in haar geheel gezien, terwijl in het westen een megakloof ontstaat tussen arm en rijk. De sociale onvrede met zijn eerste, ferme erupties zijn er dagelijks in het westerse nieuws.

Daar is geen werk genoeg meer, de salarissen stagneren, pensioenen en uitkeringen dalen en er is dus steeds meer “gedwongen vrije tijd”. De bevolking krimpt er ook en wordt snel grijs en daarmee zakt de consumptie in en stijgen de verzorgingskosten snel…

Economen spreken alweer over “minder werken, meer vrije tijd en “het bereiken van het verzadigingspunt van onze behoeften”. Ze zeggen: We hebben alles al, maar nu ontbreekt het ons aan bezigheden en voldoende geld…  Een mensheid zonder nieuwe behoeften? Iets wat nooit eerder werd vertoond?

We horen nu discussies die op een merkwaardige mix lijken van wat we hoorden tijdens de dertiger én de zestiger jaren van de vorige eeuw. De verwarring neemt toe en een verlammend pessimisme beheerst ons… Er moét iets gaan gebeuren, dat voelt iedereen…     

Wát moet er dan nu gaan gebeuren?

Zet alles in op het (her)winnen van een “fundamentele fitness voor mórgen”. Zodat we snel en adequaat om kunnen omgaan met de verrassingen en de narigheden die zeker nog gaan komen.

Het besef moet versneld doordringen, dat we nu al in heel andere tijden zijn aangekomen. Geen boom groeit meer tot in de hemel, de overheid zal/moet terugtreden. “Doe het zelf” moet meer voorop staan, solidariteit is weer vereist en iedere burger moet zich echt wat aantrekken van wat er om hem gebeurt en niet passief toe- of wegkijken bij abnormaliteiten. En zich zeker niet afkeren van het politieke toneel.

Onze samenleving, onze politiek, onze jeugd, onze onderwijsaanpak, ons incasseringsvermogen, solidariteit en tolerantie moeten een dus ferme lift krijgen. Terug dus naar: minder, harder, elkaar helpen, meer incasseren, meer verantwoordelijk zijn en ook meer “meedoen”. En voorrang geven aan excellerende opleidingen en studenten, voor ondernemers en creatieve medeburgers.

  

Vertrouwen in de toekomst kunnen we niet meer primair vinden langs de oude wegen van beheersing  van ontwikkelingen en spanningen:  de vroegere nogal dominante positie van “het westen” is echt voorbij. We moeten weer concurreren met een grote wereld waarin we vooral veel gelijken hebben. Er blijft ons dus enkel over om ánders, reëler, aan te kijken tegen onze wereld. En te accepteren dat grote risico’s en onzekerheden opnieuw zullen staan tegenover enorme kansen en ook grote prestaties.

Ik neig te zeggen: dat was eigenlijk altijd al zo… Het westen heeft `bij toeval` zo’n halve eeuw een soort illusie van een “echt andere wereld dan voorheen”, “en force” kunnen overeind houden. Denk maar aan uw ouders en grootouders en “hun tijdvak in de historie”! Dat was ook verre van rustig en vaak niks lekker.

We moeten nu te rade gaan bij onszelf, vanuit eigen power en vanuit een veranderde mentale gesteldheid. Elementaire sterkten overeind houden of die weer herwinnen.

Wat die dan zouden moeten zijn? Wel, dat weten we nu toch wel, na een decennium van echecs en de louteringen vanaf 2008?

Het gewenste scenario:

.Bedenk wat er aan fundament nodig is voor een bescheidener maar leefbaar, fit en modern “morgen”.

.We moeten onze pioniersmentaliteit hervinden. Werk dus aan een maatschappij die fit is voor zeer avontuurlijke tijden.

.Werk ook aan het herkrijgen van een bevolking die qua demografie klopt. En mét inzet van immigratie.

.Versterk de kennis en vaardigheden die nodig zijn voor een intensieve strijd om het pure bestaan in een hoog technische, gevaarlijke en snel veranderende wereld.

.Zoek, bij de buren en wereldwijd, gelijkgezinde partners om mee samen te werken. In economisch opzicht maar ook wat betreft onze veiligheid en de bescherming van fundamentele waarden.

.Werk ook met anderen wereldwijd en open samen, om voldoende stem te behouden op het geopolitieke wereldtoneel…

Als dit ook ú niet doet verlangen naar een Verenigd Europa, (dat nu -even- in diskrediet is), dan weet ik het niet meer. Bestrijdt dus niet alleen die eurosceptici, maar overtuig elkaar dat “samen” nu moet! We moeten, hoe dan ook, in grotere verbanden verder. Dus moet het omgekeerde gebeuren van de ogen sluiten en in de schulp kruipen.

Wat de EU betreft is de enige mogelijkheid: uithuilen en opnieuw beginnen. Mogelijk pas na een forse breuk. De richting was goed, maar niet de vormgeving en ook zeker niet het mentale gedeelte.

De te versterken waarden zijn:

Meer solidariteit en mededogen,-en ja-, hogere eisen aan elkaar stellen, waar het ons algemeen belang betreft. Dus: zacht zijn voor de zwakken én hard zijn tegen hen die niet willen en die tot een zeurend blok aan ons been werden. En wat mij betreft heeft dit niet primair te maken met een verschil “oud en jong”! Het gaat om iedereen, ongeacht zijn leeftijd.

Waarom richten we dan ook geen “andere” 50+-club op, die zich niet primair sterk maakt om “behoud van onze rechten en privileges”, maar die in wijsheid oproept naar het beter om ons heen kijken naar die snel veranderende wereld.  Die ons vraagt om bij te dragen aan een toekomst die leefbaar blijft voor alle die er nu zijn en die er nog komen. Is dat geen prachtige besteding van de pensioentijd of de derde levensfase?

Waarom dan niet ook, welbewust, terug naar die “goeie”, ouwe tijd. Waarin de grootouders hun kleinkinderen opvoedden en de familie hielpen waar ze dat konden? Waarin de ouders primair zorgden voor de leeftocht van de hele familie? Waarin de familie weer voor de eigen ouderen en behoeftige opkomt en niet primair de thuiszorg etc.? Zoals een pioniersgeneratie er vroeger ook uitzag dus...

Samen de kracht bundelen, voor elkaar zorgen, ondernemend zijn en een open blik op de wereld koesteren.  Als ik die opa/oma units nu in die tuinen van “de kinderen” zie takelen en hoor praten over ouderen die hun vermogen maar eens moeten inzetten voor hun laatste levensjaren en hun kids, dan lijkt  dit oude model, eigenlijk al weer in de steigers te staan!

Jazeker:  terug naar het “wilde westen”, maar dan een beetje anders!

En dus op weg naar iets dat in zijn kern verschilt van:  “meer van de vrije tijd genieten en vaststellen dat we alles wat denkbaar is al hébben”! Gewoon weer vechten voor het behoud van wat elementair is en werken aan wat nodig is om mee te blijven doen in de wereld van morgen.

Dat is,-en dat weet u nog wel van vroeger-, heel andere koek.

Maar…

            denk niet dat de zon deze boodschap ook maar een seconde verbaast. Vanuit haar hoge en brede blik wachtte ze al lang op een grote wending. Ze wist dat de oude weg doodliep omdat hij zoveel andere van haar klanten gewoon leek te vergeten. Of erger nog, die zelfs leek uit te buiten. En zoiets houdt geen stand en komt op een dag aan zijn grenzen. Dus is zij blij zijn het geschetste en ze stemt er mee in.

En zou die idee van “meer vrije tijd” toch nog ooit komen, dan is er ongetwijfeld ook nog die zon die dat “dolce far niente” met genoegen zal bestralen. De zon past bij alle scenario’s ook, al heeft ze ook zo haar voorkeuren.

Denk hier over en bereidt u voor. Ons aller bijdrage wordt echt gevraagd. Deze keer niet enkel aan dat “weer” bezuinigen, maar aan het werken aan wat nodig is om morgen te halen op een wijze die wij eigenlijk steeds bedoelden. Maar door te veel egocentrisme en valse euforie werden we blind voor de nieuwe werkelijkheid en haar signalen.

In de media klinkt al een positievere boodschap door, gebaseerd op wat wij, de kiezers, aan idee over een koers lieten zien… Rutte en Samson lijken het enigszins uit te stralen: waarden zijn vitaal en de basis voor principes en ideologie. Maar de eerste zorg is overleven en fit worden voor het grote nieuwe avontuur dat begint. Het moet weer helemaal anders en het lukt nu ook beter na de laatste uitglijders.

De zon krijgt er zelfs plezier in tijdens de “ indian summer”. Die zal de formatie best vergemakkelijken zodat we net vóór de harde winter aan de slag kunnen.

Veel mooi en nog wat rustig weertje toegewenst!

Leon de Marseille,  7 oktober 2012. 

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

DE BLOGTAIL

Wat bracht uw blogger tot de bovenstaande boodschap?

De vrije zaterdag

Ik weet nog van de eerste vrije zaterdag… Mijn vader hoefde op zaterdagmorgen niet meer naar zijn werk en ik even later ook niet meer naar school. Al eerder was de zaterdagmiddag “vrij” geworden. Ook maakte ik mee dat de arbeidstijd naar 40 uur per week ging en toen naar 38. En, ik geloof dat er ook later ergens 36 uur bestond…  In Frankrijk wordt er nu nog hier en daar op zaterdag gewerkt, gaat men nog naar school op zaterdagmorgen en bestaat officieel nog de 35-urige werkweek.  

De wilde zestiger jaren.

In de zestiger jaren, toen we langzaam dóór kregen hoe goed het met ons ging en hoe dat nog verder zou kunnen verbeteren, werd er gediscussieerd over mooie dingen als “een basissalaris voor iedereen” en zelfs over “waarom überhaupt nog werken”? We hadden immers bijna al alles, dachten we. Dus waarom al dat gedoe over “volledige werkgelegenheid” en bestrijding van werkeloosheid?

De provo’s deden de hele dag ludiek en de Kabouters van raadslid van Duin deden in Amsterdam vooral spelletjes met een licht serieuze ondertoon. De spelende, ludieke mens toonde zich.

De studenten gingen in ’68 in La France op de barricaden voor een “andere wereld” en dwongen zelfs hun president De Gaulle om het land uit te vliegen per heli naar de Franse legerbasis in Baden-Baden… Het rook toen weer even naar revolutie. Zelfs op de THE waar ik toen verkeerde als piepjong wetenschappelijk medewerker bij de nieuwe Bedrijfskunde-afdeling, wilden een aantal niet-technische collegae ook wel naar die Franse barricaden. Het scheelde niet veel of ook ik had in Toulouse of Parijs staan schreeuwen: ”Mort aux vaches”. (= Dood aan de politie-agenten, die men daar voor  koeien uitschold en niet voor varkens, zoals wij dat zouden doen).

De werkgelegenheid

Toen ik in 1967 afstudeerde werd ik echt bedolven onder aanbiedingen om als nieuwe BDK (Bedrijfskunde)-ingenieur in de industrie te gaan werken. Toen ik alles, ook een mooie baan bij Philips, afwees om twee jaartjes op de TH te gaan werken, was ik geen uitzondering… Al mijn studentenvriendjes in welke sector dan ook, konden bijna overal direct aan de bak: er werd om “ons” gevochten! Werk te over! Salaris geen probleem er werd zelfs “opgeboden”!  De welvaart schoot omhoog naar een ongekend niveau en er leek geen einde aan te komen. Tot eind 70-er jaren er wat kreukjes zichtbaar werden,-er was een eerste olie-crisis in 1973-, en er ontslagen vielen in de industrie, waar ik ook werkte. Ik maakte de aanloop mee van de dramatische ondergang van het Holec-concern met zijn vele ontslagen; en ik nam zelf ontslag en vertrok naar de Rijksoverheid. De ambtenaren staakten en ze liepen zelfs 10% salarisdáling op! Ik was maar zes jaar rijksambtenaar (werkte voor het ABP) en maakte dat toevallig zelf mee. De telefooncentrale van het ABP liep gloeiend rood en helemaal vast van die duizenden telefoontjes die binnenkwamen van zeer boze gepensioneerden die ontdekten dat ook hun pensióen was gekort… Want in de ABP-wet stond de koppeling tussen ambtelijke salarissen en pensioenen… Het hele land was verbijsterd: de bomen groeiden niet meer verder naar de hemel, ze werden zelfs kleiner…  Vanaf die tijd werden we regelmatiger geplaagd met crisissen, maar die bleven vooralsnog beperkt in zwaarte.

Overigens werd de Vut (vervroegd pensioen) die ook meer banen bij de overheid moest scheppen, een totale sof: de meeste overheidsdiensten gebruikten deze regeling om personeel dat (vervroegd) vertrok niet te vervangen. Men had namelijk al teveel mankracht!

VS-econoom Mandel zegt nu: de analyses van Obama en Romney c.s. zijn fout!

Nu, een kleine halve eeuw later, na bijna 5 jaar toenemende, wereldwijd heersende, crisis, lees ik over ene Mandel, bekend econoom, in de VS. Hij vraagt zich af of Obama en Romney wel de goede analyse maakten, nu ze van alles (beide fundamenteel verschillend van visie!) verzinnen om banen te scheppen. De een wil (geleend staats-)geld in de economie pompen op zijn Keynesiaans en de ander wil de staat piepklein maken en de belastingen naar nul brengen en alle regeltjes wegslopen.

Beide geloven, hoe dan ook, nog in “the american jobmachine”,  die gewoon effe hapert en die je met wat ingrepen snel weer op stoom krijgt. En dan zijn die bijna 9% werkelozen zo weer weg als de “wereldeconomie” wat aantrekt. Die amerikanen moeten gewoon weer wat meer consumeren dus en dat moeten ze doen van salaris wat ze, natuurlijk dat is echt Amerikaans, met hard werken moeten verdienen… Maar Obama krijgt “the old jobmachine” nauwelijks aan het draaien…. Net of ie ergens van vastliep en nog niemand snapt echt het mankement.

Mandel schrijft in zijn recente boek : The Myth of American Productivity, dat de cijfers over productiviteit van de Amerikaanse arbeider die het BEA ( Bureau of Economic Analysis) niet deugen… Wel voor sectoren waarvoor de produktie grotendeels bínnen de VS plaats vindt, zoals de agrarische sector. Maar lang niet altijd in andere sectoren waar de productie grotendeels in het buitenland is “uitbesteed”. Daar drukken die cijfers dus eerder de arbeidsproductiviteit uit van de Aziatische fabrikanten dan van de Amerikaanse! Het veel aangehaalde voorbeeld van “het wonder van de Amerikaanse landbouwsector” wordt nu op verkeerde wijze als illustratie ingezet. Jazeker, daar werkte rond 1900 ruim meer dan 60% van de amerikanen, en een eeuw later was dat nog maar 2%! Want al die boerenjobs werden vervangen door jobs in nieuwe industrieën zoals de booming auto-industrie!  Maar de vraag is of dat voorbeeld nu nog klopt “alle sectoren”! Kijk maar naar de “fabriek van de wereld”; die staat toch in Azië?

Dus: een volgende postindustriële revolutie?

Steeds meer analisten hebben het over “de grote krimp van werk in de middenstand en/of de middenklasse” . De meer uitvoerende administratieve en technische banen (op kantoren en in fabrieken) zijn of met ICT geautomatiseerd of met “robots” (dus nogal eens die uit de Duitse Maschinenbau) geëlimineerd… “Eenvoudiger, meer uitvoerend” menselijk werk, kunnen we nu (vaak beter) en zeker goedkoper met ICT-technologie realiseren…. En dat dag en nacht, op werk- en feestdagen. En dat zet best zoden aan de dijk! Tol wordt bijna overall al met “computers geïnd” en er worden binnenkort  taxi’s ingezet in de VS, die zonder chauffeur kunnen rijden…

En zie Apple, dat enorme successen realiseert met zijn, steeds opnieuw verrassende, producten. Dat  laat 100% (!) daarvan maken in Azië. Er komt geen enkele Amerikaan in een Amerikaanse fabriek aan te pas….  Meer I-Pods, I-Pads etc. , dat is prima, maar dat zijn dan vooral weer vele jobs voor Azië! Die “ paar logistieke/distributiebanen” die er ín de VS nog aan te pas komen, zetten maar weinig zoden aan de Amerikaanse (werkgelegenheids)-dijk. Het “american global supply chain management” dat feilloos in staat is producten in goedkope landen te laten maken, op het vereiste kwaliteitsniveau en tegen uiterst concurrerende prijs, verricht ware wonderen zoals we bij Apple en andere, (denk bijvoorbeeld ook aan de Aziatische beeldschermen), zien. 

Werd de wereld-(economie) fundamenteel anders?

We horen nu opnieuw, terwijl de wereld totaal is veranderd, die vraag van een halve eeuw geleden: “Zijn we nou tóch aangekomen op het voorspelde moment (Keynes dacht dat het in 2030 zou zijn!), dat we moeten vaststellen dat alles wat een ontwikkeld land nodig heeft door slechts een “paar” mensen (en met vrachten computers en robots) kan worden gemaakt?” 

Zo ja, is dan de “volledige werkgelegenheid” op de huidige manier gedefinieerd, nu een onmogelijkheid geworden?  Moeten we dus niet gewoon terug moeten naar heel korte werkweekjes in vele sectoren…? Als u dit leest, midden in deze enorme crisis, zult u mogelijk uw ogen niet geloven… Nu korter werken terwijl iedereen roept om “buikriem aanhalen en méér groei”? Let wel: Keynes schreef zijn (wat onbekende) werkje over “verzadiging”, zeer waarschijnlijk niet vanuit de huidige wereldsetting. Hij zag de wereld toen meer als een verzameling van min of meer gelijk ontwikkelde landen, lijkt het me. Hoe anders is dat gelopen in de laatste halve eeuw!

Hebben “wij” dan nu álles wat we willen?

Voor het nu bij u lezer nu fout gaat: ik bedoel met “wij” nu even de enkel westerlingen c.s. en niet hen die nu niet eens voldoende te eten hebben!

Ik begrijp, dat het opschrift van deze paragraaf bij vele van u een lachje oproept. Want wie weet nu of we werkelijk zijn uitgedacht over “wat de moderne mens nog zou willen hebben”? Zoals we ook even dachten in de 60-er jaren toen nog geen mens dacht aan onze miljoenen PC’s, internet-servers, Tom-toms, I-phone’s, I-pads etc.? En onze flatscreens, PC’s, videocamera’s etc. Niemand zag toen ook aankomen dat we de daken vol zonnecellen zouden gaan leggen en we overal waar dat kon op land en op zee, windmolens zouden bouwen om duurzame energie te fabriceren? Dat heet nu dan ook “de groene economie”. En al die medische technologie was ook nog nauwelijks zichtbaar waarmee nu de ziekenhuizen vol staan. En wie dacht ooit dat we de wereld zo intensief zouden gaan bereizen met goedkoop vliegende vliegtuigen en met bussen en treinen?

Hoe weten we in godsnaam ooit wanneer “wij” alles hebben wat we “ooit” zouden willen hebben?

Of moet je zeggen,- en nu wordt het pikanter-, dat wat we nog gaan bedenken aan nieuwe behoeften mbv hightech productie methoden door een paar (dure) mensen en een hoop ICT kan worden aangemaakt en ook nog dat eenvoudige producten als textiel en sommige etenswaardige zaken beter elders zeer goedkoop kunnen worden gemaakt en toegeleverd? Denk aan de sociale sites waar een handvol mensen via Internet en enkele honderden miljoenen klanten miljarden omzetten maken…en gigawinsten. Denk ook bijvoorbeeld aan de toenemende inzet van echte robots in de zorg, zoals in Japan, waar ze geen mensen meer voor die jobs kunnen vinden én ook geen immigranten willen!

Hoezo wij de high-tech en zij de eenvoudige producten?

Zolang vooral het westen in staat is om high-tech producten te maken heeft ze een unieke exportpositie om te leveren aan “minder ontwikkelde” regio’s die dat nog niet kunnen produceren en dat levert ons werk op. Naarmate meer landen een steeds breder productenscala zelf kunnen maken dat wij exporteerden, gaat ook die werkgelegenheid verminderen bij ons… En omdat we de eenvoudige producten al importeerden blijft er erg weinig werk bij ons over… Zie wat er nu in Azië gebeurt waar men steeds verder er in slaagt om de high-tech zelfs beter te maken dan wij: zie Samsung die met zijn I-Phone won van Nokia c.s…. En zie ook de verplaatsingen van “te dure producties” door chinese bedrijven naar Vietnam (vanwege “te hoge”  salarissen in China).

Uiteraard begrijpt u dat de wereldlanden op den duur “elkaars gelijken” worden… en dan worden we dus (behalve bij grondstoffen etc.) allemaal elkaars exporteurs en importeurs… Maar dan zouden we dus wereldwijd op dat befaamde punt van “verzadiging” kunnen komen en allemáál nog een beetje blijven werken… Want dan zijn van alle mensen de behoeften geheel vervuld: het aards paradijs wordt dan ons aller deel… Let wel: landen die zeldzame grondstoffen hebben zijn natuurlijk niet imiteerbaar. Zij exporteren en wij importeren; zie nu olie, gas en mineralen etc. . Ook klimaatverschillen zijn hier van belang, al kan hier ook genetisch aanpassen van gewassen een belangrijke rol spelen.

De welvaart neemt toe in de opkomende landen: zij hebben nog veel groei, zie bijvoorbeeld Afrika. En de westerse welvaart krimpt… er is nu zelfs negatieve groei. Salarissen stijgen in de opkomende landen en de armoede daalt er… en die neemt toe in het westen. In Duitsland zijn er ca 20 miljoen mensen al op het randje van een minimuminkomen en in Frankrijk bereiken we bijna al 10 miljoen! 

Dus zou het zo kunnen zijn dat we straks, als we qua welvaart (inkomens) en kennis/vaardigheden “gelijk” zijn, dus echt ruzie moeten gaan maken om wie wat kan maken en exporteren om daar werk mee te scheppen? Wat we nu ook al steeds vaker zien gebeuren getuige de protectionistische maatregelen waar ook de VS (naast Brazilië c.s.) zich ook niet voor schaamt. 

Is dus die toenemende gigantische wereldwijde herverdeling niet dé oorzaak van wat wij nu “dé crisis” noemen? Dan kun je enkel nog groeien door of nieuwe producten uit te vinden en die te exporteren of door in hevige concurrentie een ander zijn marktaandeel af te snoepen.

Lijden we nu niet gewoon de pijn van het “gelijker worden”? Én speelt nu ook die vergrijzing die samengaat met een ontgroening niet ook een meer dramatische rol? Want voor innovatie, vernieuwing moet je beschikken over voldoende kennis, dynamiek en mentale energie. En, zoals we al vaker moesten horen, dat vindt je steeds minder in “het oude Europa”. Daarom gaat de VS voort op een gestaag hoog  immigratieniveau…en maakt jacht op 's werelds bollebozen.   

Is ledigheid dan niet des duivels oorkussen?  

De zieners zeggen: als we straks nog weinig werk hebben maar dus wel veel tijd, gaan we ons weer gaan bezig houden met “zelfverzorging”. Zoals we dat vóór de industriële revolutie allemaal deden. Iedereen was zelfstandig, vele waren boer of hadden een ambacht als timmerman, metselaar etc., en bijna iedereen had zijn eigen tuin en vaak ook zijn geit of koe, kippen en bijen..

Kunnen wij mensen wel leven met veel vrije tijd terwijl we ook genoeg middelen hebben om “alles wat we willen” te kopen? Of moet de mens werken, mogelijk niet omdat hij dat wíl maar meer uit wanhoop. Want werk is minder saai dan plezier? Vele moeten er immers niet aan denken om geen werk meer te hebben…  Toch zien we nu ook vrachten gepensioneerden, die al jarenlang niet meer werken en die van hun pensioen veel leuke dingen doen. Alleen en vaak ook samen, ondernemen ze van alles.

Ik werk zelf niet meer sinds mijn 53^e jaar en heb nu nog géén tijd genoeg om alles te doen wat ik wil…

Ja, ik werkte knap hard in de jaren daarvoor, maar studeerde tot mijn 25^e (is dat werken? Ja zeg ik) en werkte dus 28 jaren. Samen met de studietijd  is de statistiek dus: 25 aanloop (waarvan 18 (!) jaar school/opleiding) + 28 jaar carrière + nu dus +17 jaren pensioen.. Ik kwam door geluk nooit werkeloosheid tegen…wat je op vandaag niet meer kunt zeggen met een werkeloosheid van richting 10% gemiddeld en voor jeugdigen al gauw het dubbele in het westen. Volledige werkgelegenheid is al heel lang een probleem; het westen zwabberde al decennia tussen 5 en 10%. 

Maar er zijn mensen die zonder werk niet prettig kunnen leven. Dat komt mogelijk ook omdat we in de moderne samenleving hebben aangeleerd om onze vrije tijd vooral door te brengen met passief amusement. De stadsmens gaat naar film, theater, sport en kijkt TV en luistert muziek… 

In vroegere beschavingen waren er wel vaker mensen met veel vrije tijd, die zeer actief waren in de kunsten, de politiek, filosoferen, discussiëren etc. dat was een zeer gewoon verschijnsel en daarmee kon je best de nodige waardering (status) bereiken. Zie de oude Griekse en Romeinse culturen.

Keynes snapte dat al toen hij schreef: “Gevaarlijke menselijke neigingen kunnen in relatief onschadelijke banen worden geleid door het bestaan van mogelijkheden om geld te verdienen en rijkdom te vergaren. 

Anders zouden ze hun uitlaatklep vinden in wreedheid, het nastreven van persoonlijke macht etc.”.

Wat is nu de toestand, wat zijn conclusies, wat moet er gebeuren?

-Ruwe schets van onze wereld.

De wereld kent zo’n ruim 200 landen (van zeer variërende omvang!) waarvan we nu ca 50 tot de rijken kunnen rekenen (vnl “het westen”) maar dat aantal klimt snel… Dus ¾ is in een steeds snellere ontwikkeling. Het algemene ontwikkelingsniveau neemt dus wereldwijd ook steeds sneller toe: armoede is wereldwijd dalend (!) en scholing verbetert aanzienlijk.

De wereldbevolking groeit van nu 7 naar 9,5 miljard eind 21^e eeuw (+50%!). Let wel: verdubbeling deden we eerder ook all in korte tijd. De groeisnélheid neemt gaandeweg duidelijk af. Die groei is echter verre van gelijkmatig verdeeld: Afrika en het MO zijn grootgroeiers, en dat zijn onze buren…(Nigeria is over enkele decennia groter dan de VS!). Daarnaast is er vooral Zuid-Azië (India, Pakistan,..).

Het “westen” lijkt rond 1 miljard te gaan blijven en komt dus qua bevolkingsomvang op ca 10%....  De wereldtoplijst van economieën verandert snel en behalve de VS verliezen alle andere westerse toppers met hoge snelheid hun topplaatsen….

-Alles wordt “vloeibaar”, volatiel en watervlug.  

We hebben geleerd om productieprocessen razendsnel van plek op de wereld te kunnen veranderen. Geld flitst elektronisch in de rondte, en idem informatie van allerlei soort. Mensen en goederen en grondstoffen weten we zeer snel en efficiënt te transporteren. Dus producties “verhuizen” van regio naar regio is een fluitje van een cent geworden… Zo wat “alles” lijkt vloeibaar te zijn geworden. Als je denkt iets “vast te hebben” is het al bijna weer weg. We spreken over “american worldwide supply chain management”…  En daarmee worden dus ook werk en welvaart (armoede en rijkdom) “vloeibaar” en dus komen we steeds meer terecht in een snelle, harde competitie tussen landen. Om meer koek en/of een andere verdeling van dé koek… Waarbij het aantal deelnemers aan de competitie snel stijgt: de tijd van de 50 toppers (1/4 van het totaal) op de meer dan 200 landen is tanende. En er komen meer (economische) reuzen zie China naast de VS, zie Brazilië, zie Indonesië.. En dat levert geopolitiek ook een multi-polaire wereld op.

-Wij, het westen, en “die anderen”.

In het westen doen we alles om groei te verkrijgen: dus meer produceren voor eigen consumptie en export… Nu is dat een des te zwaardere must omdat we een snel groeiende werkeloosheid hebben. En omdat we onze niet-werkenden niet meer kunnen betalen… het gaat over uitkeringen, pensioenen en “verzorgings- en medische kosten… We kraken nu onder de schuldenlast van…. Vroegere overconsumptie? We gaan langer werken dus later met pensioen en zelfs langere werkweken en meer dagen per jaar… want die “vrije dagen zijn te duur”. We zoeken ons rot naar hoe we producten en bijbehorend werk kunnen vinden om geld te verdienen en om iedereen bezig te krijgen…

Maar er is ook een tendens van vergrijzing en ontgroening en hoé! Forse vergrijzing leidt tot veel lagere consumptie. Duitsland “importeert werkelozen van nivo” uit de Zuid-Europese landen (vooral om zijn export op peil te houden) met torenhoge werkeloosheid… Diverse westerse landen halen nu ook al zorgpersoneel uit Afrikaanse contreien… En Japan en Duitsland zijn uitstervende landen op lange termijn… indien ze niet of een aanzienlijk hoger geboortecijfer halen of veel immigranten zoeken.

-Onze actuele problemen in het licht van deze verandering

Nu horen we dus mensen zeggen dat meer groei en volledige werkgelegenheid “op onze manier” dus nu niet meer hoeven… De productiviteit is zo hoog geworden dat we massaal korter moeten/kunnen  gaan werken… en dan is die WW van 10% zo opgelost (de frictie-ww even daargelaten). En dat terwijl Europa ook snel aan bevolkingsomvang verliest: Frankrijk en Ierland zijn in West-Europa de enige met een bijna stabiele omvang, de rest en zeker ook Oost-Europa slinkt snel in omvang… Tegelijk zien we Duitsland wanhopig hoog-opgeleide Zuid-Europeanen binnenhalen: wel 200.000 per jaar zijn er nodig. Ook zien we dat Nederland nu zorgpersoneel uit het zuiden , ja zelfs uit Noord-Afrika haalt. Maar dat is slechts een verplaatsing van zuid naar noord…

Dus wij moeten/kunnen nu kórter gaan werken ondanks de nog fors groeiende wereldbevolking (van 7 miljard echt naar 9,5 miljard) én ondanks de gigantische inhaalslag in welvaart in ¾ van de wereld?

-Een verwarrend  beeld;  een merkwaardige paradox

Er  bekruipt je een raar gevoel als je deze dingen tegelijk probeert te overzien in hun verband.

Dan heb ik het nog eens niet over de ecologische aspecten van een groeiende wereldbevolking: zie de CO2 discussie in relatie tot de klimaatverandering. Ook niet over de energie-voorziening bij toenemende vraag en krimpend aanbod van olie en gas. Dan liggen de antwoorden in nieuwe technologieën voor duurzame energie en (af en toe en voor een kleine eeuw) in steengas en –olie (zie nu de VS) en Frankrijk dat voor een eeuw daarvan genoeg zou hebben om alles te verwarmen. Plus de mogelijkheden van geothermische energievoorziening.

Ik wijs ook op de discussie rond de vraag: Is er genoeg te eten met al die nieuwe mensen in aantocht? Daarop schijnt het antwoord te zijn: vruchtbare aarde is er genoeg, de technologie (bemesting, en genetische aanpassing en slimme irrigatie) zullen ook voor genoeg voedsel kunnen zorgen. Wel is er flinke frictie in de beschikbaarheid van water regionaal en ook in de productiecapaciteit van voedsel in relatie tot de groeiende bevolkingsomvang regionaal. Dus er is een probleem in de onbalans van behoefte en aanbod en een regionale ongelijkheid van (natuurlijke) productiefactoren. Én, de wereldbevolking gaat ook nog steeds massaler wonen in grote gigasteden.. die nogal eens aan het (zoute) water liggen. Maar dat is per saldo meer een kwestie van transport en opslag van voedsel.

-Een zeer beweeglijk en onvoorspelbaar geheel.

Tracht je dit alles te overzien dan ga je begrijpen dat dit geheel “voorspellen” een schier onmogelijke zaak is. Het “model” lijkt te complex en niet in het minst ook omdat er het menselijke gedrag in ontbreekt en de geopolitieke component. Want één forse oorlog en het plaatje verandert helemaal voor een decennium of zo. Ook zijn er enorme verrassingen te verwachten vanuit de technologie: het aantal researchmensen op de wereld is verveelvoudigd in minder dan een halve eeuw. Deze enorme capaciteit zal de technologische ontwikkeling fors versnellen. Dat is zeker maar wát er uit komt allerminst.

Dat (geo)politieke spanningen inherent zijn aan dit soort gigantische veranderingen in omvang én tempo, lijkt onbetwistbaar. Dus fricties, angst en onzekerheid nemen toe en zullen “dagelijkse werkelijkheid” zijn. Mondiaal is er ook veel onduidelijkheid over “de politie-agenten” die nodig zijn om (dreigende) explosies te voorkomen of te beheersen. Zie in dit verband ook de groeiende defensie uitgaven in vele landen (waarbij het westen de grossier is!) en de krimp in de defensie in Europa.