WORDT DE NIEUWE PAUS GEWOON “EEN EERSTE KARDINAAL”?

-Het begin van de Kerk van J.C.

In Marseille zijn er nog de nodige resten zichtbaar van het vroege christendom toen deze godsdienst, na fel te zijn bestreden, furore maakte. De Saint Victor is een oude getuige: in haar crypte ziet u sarcofagen van bisschoppen uit de 5^e eeuw, er omheen is een necropool van de vroege christengemeenschap alhier gevonden en haar fundamenten bewijzen dat het geloof hier ook al eerder was. Recent vond men ook nog resten uit diezelfde periode bij het graven in de Joliette, waar nu het nieuwe Marseille verrijst. De bisschop van Marseille was een tijd zeer in aanzien en was in die tijd een soort van primus in pares; dus een soort van “eerste kardinaal” wat modern gezegd. Een “eerste onder zijns gelijken” dus en geen opperhoofd.

 Toen de kerk zich in Europa ontwikkelde werd de organisatie van de Kerk omvangrijker en ze kreeg ook haar instituties. Zo werd het een grote logge organisatie en zo kwam men ook aan de gekozen eenhoofdige leiding door een paus. Dat kiezen werd niet door het volk gedaan, maar door de collega-bisschoppen (of aartsbisschoppen) en later door kardinalen. De kardinalen kun je zien als de topbestuurders en hun college van ruim 200 nu is het hoogste bestuursorgaan dat de paus “voor het leven” voorzit. De kerk kent ook geen aandeelhouders en Raad van Commissarissen, maar verder lijkt het aardig op een groot internationaal bedrijf dat een sterk gecentraliseerd (Italiaansig) bestuur kent. En het gaat hier om het primaire “product of dienst” dat Geloof heet. En er zijn ook diverse ministeries in de Kerk en natuurlijk ook diverse diensten waaronder grote, machtige banken; want er gaat een hoop geld om in deze kerk.

Rond deze banken bleven eerder schandalen ook al niet uit…

  Pausen bleven in functie tot ze stierven, dat werd de opvatting, en slechts één keer trad een paus levend af. Om politieke redenen en ca 700 jaar geleden. Want we hadden toen even 4 pausen tegelijk omdat er in Avignon en Rome tegelijk een paus was gekozen. Toen men besloot vrede te stichten en men dus die beide liet vallen, ging het meteen weer fout. Waardoor er  nog even twee bij kwamen en er even vier stuks op die troon zaten! Het liep na veel gedoe toch af met één paus maar wel in Avignon. Hiermee werd een essentieel probleem duidelijk van een sterk verpolitiekte wereldkerk ook in die dagen al: toen was er natuurlijk geen scheiding van Kerk en Staat. Dus de clerus was tegelijk ook politiek bestuurder en zo werden ook pauskeuzes soms tot internationale twisten tussen landen, koningen en keizers.

Dat bestaat nu niet meer zo extreem, maar de diverse landen/regio met hun zeer verschillende culturen vormen nu best ook nog “belangengroepen” in de Kerk van Rome. De “Romeinse/Italiaanse groep” stond vaak tegenover de “buitenlandse groep”. Dat schijnt nu ook zo te zijn bij de pauskeuze.

-De Kerk, de andere religies en de staten

De paus is ook nog de leider van de ministaat Vaticaanstad en heeft dus ook van doen met de regering in Italië, dat de Kerk onderdak verschaft. Daarom zijn er ook relatief veel Italiaanse kardinalen, zo’n kleine 40 zegt men (ca 20%).

Omdat de paus een grote verenigde wereldkerk bestuurt richt hij zich ook regelmatig in politieke en ethische zaken tot de hele wereldgemeenschap…. En lijkt zo ook een leider van een machtig pseudoland van ca 1,2 miljard “inwoners”(=katholieke gelovigen). Dan zit je in de categorie van China en India dus… En ook op het niveau van de ruim 1 miljard moslims, maar die hebben veel nogal wat “interne” verdeeldheid, wat hun stem doet verzwakken. 

De paus heeft eigenlijk geen tegenhanger in de andere “wereldkerken of –religies”. Niet in de Islam, niet in de protestantse wereld en maar een beetje in de wereld van de Orthodoxen. Die overigens een afscheiding zijn van de Kerk van Rome na het grote schisma in de 11^e eeuw. De protestanten zijn dat sinds de 15^e eeuw overigens ook.

Dus die paus van Rome is een wat eenzame rariteit op onze wereld. En vanwege haar leeftijd, historie en structuur is deze kerk dus ook best een politieke factor. Wat de islam nu ook is maar daar zit geen centrale structuur in: men is verdeeld in zo’n drie groepen en er bestaat nauwelijks iets echt centraals, organisatorisch gezien. Idem wat Protestantisme, Boeddhisme, Hindoeisme, Sjintoïsme etc. betreft. Natuurlijk zijn er daar wel vaker “centrale overlegorganen” zoals de synodes bij de protestanten en zijn er ook figuren als een Groot-Mufti, de Ayatolla’s en Groot-Rabbijnen, maar dat zijn geen echte hiërarchische leiders, zoals de paus wel is. De enige echte vergelijkbare leider is de Dalaï Lama van Tibet die uit zijn land is gevlucht en politiek een rol speelt in zijn eigen conflict met China dat zijn land en zijn rijkje inpikte.

China heeft ook katholieke clerus maar de benoeming daarvan, wat elders een uniek rooms voorrecht is, doen de Chinezen zelf. Tot groot verdriet van Rome.

Dit is een schets van de figuur van de paus op vandaag, nadat er vele ontwikkelingen waren die leidden tot ook een ongehuwde paus die dus de leider is van een grote hoeveelheid ongehuwde andere mannen over de hele wereld. Ook over wat ongehuwde vrouwen, de nonnen, maar die mogen geen echte geloofsfuncties bekleden… Zoals ook in de Islam en het Jodendom… Waar de mannen overigens best mogen trouwen, net als bij de protestanten en bij de orthodoxen! Bij de meeste protestante kerken mogen vrouwen ook voorganger/dominee zijn…

Bij de Katharen, katholieken die rebelleerden in zuid-west Frankrijk rond de 12^e eeuw, had men geen clerus en speelden vrouwen in “die ketterse Kerk” een belangrijke rol. De Katharen werden, net als de Camisards en de Vaudois in Frankrijk zwaar vervolgd. Vele jaren lang. Omdat in die dagen de Kerk staatskerk was, werden die ketters dus ook als “opstandelingen tegen de koning c.s.” gezien!

De revolutie in Frankrijk in 1792, -dus pas 220 jaar geleden (!)-, was het begin van de scheiding van Kerk en Staat en “het normaliseren” van de Kerk. Als je tenminste vindt dat een religie niet met staatszaken moet worden gemengd. Wat de islam afwijst: al drukten wij ons model daar door in en na de koloniale tijd. De orthodoxen willen het graag terug hebben of deden dat al. Zie de islam in  Iran, Saoudi-Arabië. En zie ook de omgekeerde beweging, ruim 100 jaar geleden, door Atatürk in Turkije… Waar er nu weer opnieuw tegengestelde tendensen zijn.

Dus u ziet het, die Katholieke Kerk van Rome is een nogal aparte Kerk en ook een nogal apart geloof. Zeker als je kijkt naar de basisidee ooit van ene Jezus Christus. Waarin men niks tegen vrouwen had (al waren de vrouwen rond Jezus joodse vrouwen die ook in religieuze zaken niet vooraan mochten staan). Maar dat celibaat is echt een latere uitvinding nadat  het zo’n 1000 jaar geen enkel punt was; ook JC heeft waarschijnlijk ook best iets met vrouwen gehad net als zijn apostelen. En zijn moeder is zelfs heilig verklaard en ten Hemel opgenomen…

Kijk je vanuit democratisch oogpunt dus vanuit de zeggenschap van de gelovigen, dan is het droevig gesteld. De gelovigen moeten geloven, mogen niemand als herder kiezen en de vrouwelijke gelovigen mogen zelfs geen kerkelijk ambt bekleden. En binnen de mannenhiërarchie is het feitelijk een soort van pauselijke dictatuur. Strikt genomen regeert de paus alleen en NIEMAND kan hem afzetten… Werd er dus een paus echt niet lekker, dan moest je hem óf uit de roulatie houden óf “opruimen”… En dan, de mannen onder elkaar dus, een nieuwe kiezen. Als je hier nog aan toevoegt dat de kerk ook homosexualiteit officieel niet echt pruimt, echtscheiding niet accepteert, voorbehoedmiddelen ook al niet ok acht etc., dan zie je alles tezamen toch een uiterst anachronistische organisatie die zelfs moeite heeft met “de universele verklaring van de rechten van de mens”.  Ook van de doorrazende wetenschap moet de Kerk echt niet zoveel hebben: ooit werden goede wetenschappers die ontdekkingen van formaat deden, meestal als ketters uit de kerk gegooid. Vraag het maar aan Copernicus c.s. ..

-Een kerk met veel macht en ook schandalen

Schandalen in de kerk? Die waren er vele; lees Montaillou van de Franse historicus Le Roi Ladurie over dat dorpje met die schandelijke dorpspastoor. Een van de vele. En zie het zeer wrede misdadige optreden van de Inquisitie, meerdere malen… Bezoek Carcasonne en kijk goed rond in die martelkamers…Die totale morele en zedelijke ontreddering in de kerk in de 12^e eeuw riep o.m. de “ketterse bewegingen” op, die naar het zuivere geloof terug wilden. Net zoals later Luther ook wilde; namelijk dat het anders ging in de “centen- en machtskerk van die dagen”. Wat leidde tot de protestantse afscheidingsbewegingen.

Tja, en nu dus de laatste ontsporingen op seksueel gebied waarbij vele kinderen voor het leven beschadigd werden, jongens én meisjes. En dat werd mogelijk zelfs Benedictus XVI recent te veel en daarom ging hij mogelijk ook weg…

Dit gebeurt ook nog in een tijd, dat die kerk in totaal gezien nog wel groeit (toename in Afrika en Latijns Amerika, maar verlies elders) en dat de christenen in het MO en de Maghreb (en ook op de scheidslijn islam-christenen in M-Afrika) steeds harder worden onderdrukt en weggepest. Grote groepen emigreren ook uit deze regio… Andere staan onder zware druk zoals in Syrië, waar ze Assad-aanhangers zijn. Wat ook zo was in Egypte met Mubarak en de kopten. De grote steun aan de illegale kolonisatie op de Westbank door Israël, dat daarbij stevig gesteund wordt door de fanatieke Amerikaanse christenen, die niet zelden zelf koloniseren daar, roept veel haat op bij de Palestijnen c.s. en andere moslims. De kerk van Rome lijkt zo betrokken te worden bij politieke keuzes van christenen in diverse regio tegen de bevrijders van onderdrukkers! Ook lijkt ze  daarmee een verlengstuk te zijn van de westerse cultuur, die door radicale moslims wordt gehaat…

Déze kerk bestaat nu al 2000 jaar, ze bevroor eigenlijk na zo ongeveer 1000 bestaansjaren en bleef daarna eigenlijk grotendeels zó bevroren, tot op de dag van vandaag….

Wel deze kerk maakte het nu mee, dat zijn paus, die sterk verzwakte en ook met een pacemaker leefde, zijn congé nam. Aftrad dus… En niet die afgrijselijke weg ging van zijn voorganger, die we echt stap voor stap zagen wegsterven…Het exacte waarom van zijn aftreden op dit moment, zullen we mogelijk ooit nog ervaren. Natuurlijk speelde ouderdom en verzwakking een rol, maar mogelijk ook wat anders. Mogelijk zag hij in hoe zwaar het roer óm moest en ook hoe snel…

 De keuze van een opvolger zal dat mede verduidelijken al mag niemand in die Sixtijnse Kapel en mogen, ook geen gelovigen of lagere goden, daar bij zijn. We mogen dus niets weten van wat de oude mannenclub daar gaat doen! Weet u waarom? Ik snap het echt niet. Straks dus wat witte rook en accepteren maar wat er uit komt: slikken of stikken… Dat is de realiteit voor liefst ruim 1 miljard mensen!

Omdat er hier en daar wat hoop groeide op een nieuwe periode in de Kerk, zeker nu er op vandaag best een goed geluid uit religieuze hoek prima zou passen bij al die morele/ethische vraagstukken, die we met de honderden (gaan) beleven…

Want ook al ben ik niks gelovig ik weet maar al te goed wat een levensovertuiging, ook die gestoeld op een geloof en een God,  voor de mensen kan betekenen. Dit soort invloed en denken is op vandaag meer nodig dan ooit er voor, kun je zeggen. Dat is wat eigentijds arrogant gedacht, maar het was natuurlijk ook eerder ook zo.

Dus, die pausverkiezing en wat er na komt kan ook als een stuk hoop op beter worden gezien!

-Een sarcastisch-kritische visie op die grijze, heilige eminenties

Het nogal kritisch en wat sarcastisch/half vrolijke geluid  van een columnist in een Frans blad bracht me eigenlijk ook op de idee om te bloggen over de pauselijke crisis…

Die 115 kardinalen (- 80 jaar), moeten nu gaan kiezen; sommigen komen niet en daaronder zijn er ook enkele die dat gevraagd kregen door hun eigen gelovigen. Die hun gedrag ernstig afkeurden in de pedofiliekwestie. Op internet circuleren de namen van een twaalftal onder hen, die de priesters die in de fout gingen beschermd hebben, sommige zelfs tot op vandaag.

Het voorspel begon en “het Vaticaan” verbood hen met de pers te spreken: de gelovigen mogen niets horen en weten dus. Bepaald geen teken van een meer open situatie. We mogen enkel de bouwvakkers in de Sixtijnse Kapel zien werken en de twee kacheltjes een voor zwarte en een voor witte rook zien installeren… Wat folklore voor de brave gelovigen.

De Franse kroniekschrijver Raphaël Enthoven (wat klinkt dat Nederlands..) schreef er,- vrij door mij vertaald-,  het volgende over:

“We moeten er even aan wennen dat pausen ook het recht hebben om in waardigheid te sterven. En eigenlijk concluderen dat de publieke stervensweg van de voorganger niet zo best was. Want wie is er nu de echte heilige? Hij die zijn ziel overgaf aan zijn gebieder en doorging tot de laatste zucht of hij die gewoon ontslag nam?

Is het dan toch een teken van “moderniteit” wat Benedictus besloot te doen? Hoopt hij op een andere invulling van het pausschap?  Op een niet onfeilbare paus? Een paus die ook op vakantie gaat? Die mag trouwen (en scheiden) van een vrouw of een man? Die ook nudist mag zijn? Of ook moslim? Ook iemand die abortus zou accepteren? Een paus die ook twittert? Met dat laatste was Benedictus overigens net begonnen voor hij voor pensioen koos..

Ja het zou een “progressieve daad” kunnen zijn, als deze kerk daardoor echt deze wereld echt zou gaan begrijpen. En waarom ook niet, als ze hierdoor een commerciële organisatie zou worden die voor zijn succes een energieke leider moest hebben. Die voor de Vaticaanse staatszaken ook een ondernemende chef nodig had. Maar dat zou ook heel gevaarlijk kunnen worden omdat  ze zou kunnen worden teruggedrongen door sektes en  politieke en technologische ontwikkelingen.

Nee. Het ontslag van de paus is enkel eigenlijk een afgang voor deze kerk en alle gelovige katholieken. Een overwinning van het menselijke boven het spirituele. Seculiere zondigheid dus. Een opoffering  van het offer zelf.. 

Stel je voor dat Jezus zijn kruis zou hebben neer gegooid omdat het hem te zwaar was geworden. In welke half-heilige crypte moet je deze ex-paus die leven bleef nou straks begraven? Nee, Benedictus heeft eigenlijk ook bedankt voor de eer van de Heiligheid! Zijn keuze dwingt de gelovigen tot een afkeuring…

Voorwaar een aparte zienswijze van deze mijnheer Enthoven. Maar bekruipt u bij het lezen er van, -na dat u even aan de gêne wende-, ook niet de ontdekking, dat je veel meer dan je eerder besefte, bent gewend geraakt aan een uiterst merkwaardige organisatie. Die toch eigenlijk uit lang vervlogen andere tijden stamt?  Zoiets als het Britse koningshuis, maar dan nog wat erger? Een soort van papoeastam maar dan zonder koppensnellen?

Ik denk dat het ook bewijst dat voor het zo lang overleven, een zeer gecentraliseerde, gesloten en ondemocratische organisatie is vereist. Die dan ook de veroorzaker wordt van zeer langdurige ernstige misdragingen. Want die kunnen zo heel lang aan de openbaarheid en ook aan justitie ontsnappen. Een modernere aanpak van de kerk van Rome daar zouden we ook echt aan moeten wennen maar ze zou meer recht doen aan die fraaie basisidee die ze ooit op zo moedige wijze propageerde. Toen het nog een echte revolutionaire organisatie was waarvan de zeer sympathieke leider zelfs door de gevestigde orde werd gekruisigd…        

-Wat zullen de gevolgen zijn voor de toekomst van de kerk?

De kerk verkeert zonder twijfel opnieuw in een formidabele crisis en heeft een paus nodig met de eigenschappen van een crisismanager. Die nietsontziend het kwaad weg snijdt en alles wat leidde tot deze schandelijke situatie aanpakt. Die dus een herhaling onmogelijk maakt en die daarvan zijn volgelingen weet te overtuigen. Die 1,2 miljard mensen verspreid over de hele aardbol met hun enorme diversiteit… weet mee te nemen, op de door hem gekozen weg. En die zo een volgende scheuring weet te voorkomen…

Zou er zo’n kandidaat bestaan onder de 115 van onder de 80 jaar, waaruit door dezelfden er één moet worden gekozen? Want een kandidaat wordt het enkel met een 2/3 meerderheid, dus met minimaal 77 stemmen…

De gissingen die je leest en hoort, zijn meestal van “de oude stempel” , van de oude kerk en haar manier van doen en laten. Vanouds spreekt men over het “Italiaanse/Curiefront” tegenover de “buitenlanders”. Daarom zou de kardinaal van Milaan ene Mgr.Scola, een goede kans maken: hij is zowel italiaan als ook iemand met veel prestige bij de buitenlanders. Want hij was lid van de internationale denktank én mede-oprichter van het internationale tijdschrift Oasis. Van de “geest van Johannes XXIII of een gelijkgestemde bezieling” is nog geen spoor gevonden. Maar pas op:  de voorlaatste Poolse paus kwam ook als outsider, maar werd het toch wel. Ach je moet een Romein zijn met soutane om er maar iets van te snappen, vrees ik. Afwachten dus. Drie dagen of twee weken? Who knows?  Op de 12^e maart ging de zaak los….

De hamvraag is dus: lukt het deze kerk opnieuw om te overleven en in haar geheel? Is nu het moment aangebroken dat de kerk van Rome terugkeert naar haar oorspronkelijke beginselen en afstand doet van haar (te) wereldlijke organisatie en haar vreselijke anachronismen? Ja, dat ze zelfs normale dienaren krijgt, mannen én vrouwen, die ook mogen huwen? Dat ze een geloofsbeleving mogelijk maakt van een persoonlijk type: een directe lijn tussen God en de gelovige zonder die dirigerende hiërarchie er tussen? Of gaan we ook hier de weg van enkele huidige monarchieën? Die vrolijk voortbestaan met een erfelijk koningschap?

Of gaat deze kerk nu verder met een paus, zoals die er ook was in de eerste honderden jaren van haar bestaan? Een kerk met één van de bisschoppen als de primus inter pares? Die wordt  gekozen voor een bepaalde tijd en die dus niet persé tot zijn dood moet vegeteren?  

Dus krijgen we nou in Rome straks een “eerste kardinaal” in plaats van een “il papa”? Het zou ons allemaal totaal verbijsteren als dat zou gebeuren. En dat eigenlijk spreekt boekdelen..   

Maar,

          De zon heeft niets met religies en verwarmt elke gelovige zonder onderscheid van geloof of ook huidskleur. Sterker nog ze maakt ons vaak uiterlijk wat meer “gelijk” door die bruinende werking van haar warme stralen! De zon is dus rijp voor de Nobelprijs voor de Vrede… Haar valt in geen geval ook maar enige negatieve invloed op de relaties tussen de religies te verwijten. Al is ze mogelijk toch ooit zelf voor goddelijk aangezien. Bij de Egyptenaren in de tijd van de farao's en ook bij de Azteken, denkt men. Maar dat is lang voorbij en die grote rode zon op de Japanse vlag vergeten we ook maar even.. Japan mag zich toch best zien als het land van de rijzende zon? Dat mag best als je echt in het oosten ligt, toch?

Bij mijn weten is de zon niet speciaal verheerlijkt in het christelijke geloof en staat de basis boodschap van de profeet Jezus Christus daar ook los van net als bij de openbaringen van Mohammed. Natuurlijk achtten beide religies haar een onderdeel van de schepping door hun God! Nou schiet me te binnen dat Copernicus wel ooit grote opschudding veroorzaakte met onze zon: toen hij riep dat wij om haar draaiden en niet andersom! Dat werd echt niet gepikt en de zon zei ook maar niks, toen.

Natuurlijk weten we van de grote rol die het (zon)licht speelt in de schilderkunst. Ene Vincent van Gogh was zeer fanatiek bezig met die zon, vooral tijdens zijn verblijf in de zuid-Franse regio. Hij kreeg er zelfs een flinke tik van en zat even vast in een inrichting waar ik ooit zijn kamer , een echte relikwie, mocht bezoeken… Of kwam zijn waanzin  meer van de vele glazen absint die hij nuttigde met zijn wilde vrienden als Gauguin. Ook Picasso en Salvador Dali, de zuiderlingen,  waren vaker goochelaars met die zon, leek het mij, als ik naar hun werken keek.

Het laatste nieuws, dat ook de zon zal interesseren, is het door NSA haalbaar geachte plan om in 2020 de tour Aarde-Mars-Aarde te maken. Dat wil de rijke Amerikaan Tito, die al eens in de ruimte was, echt realiseren. Als de twee miljard ervoor op tafel komen (een kleinigheid als je Tito heet!), dan zal de zon, nog ver van haar weg, gedurende liefst 500 dagen iets onbekends in haar contreien rond zien vliegen. Twee mensen die, zonder op Mars te landen, hun tocht van bijna twee jaar maken…  Na de maan nu Mars dus…  

Wat haar ook zeker zou interesseren, zijn die 38.000 stukken meteoriet die op de Zuidpool in een eeuw zijn gevonden, en waarbij brokken van enkele tientallen kilo’s waren. Omdat zij een hete gaswolk is kan het niets van haar zijn, maar mogelijk zag ze die meteorieten ook vliegen en uit elkaar spatten.

Zou zij ook, en met enige spanning, kijken naar dat schoorsteentje op de Sixtijnse Kapel in afwachting van de witte rook? Dan is zij niet de enige want er schijnen duizenden camera’s op gericht te gaan worden..

Zo filosofeerde ik een beetje, over pausen, religies en onze zon. Beschenen door de Marseillaanse winterzon, zittend op de bank in Le Pharo. Naast het Palais de Pharo, tegenover  de vernieuwde Vieux Port, het museum MUCEM en de Villa Mediterranée, die bijna opent. Het werd op deze plek lente-achtig warm. Terwijl de tientallen festiviteiten in het kader van Marseille Culturele Hoofdstad van Europa zich elke dag blijven voltrekken. Het centrale (tijdelijke), en intussen echt beroemde Paviljon M, kreeg al 200.000 bezoekers binnen… En dat in nog geen twee maanden!.

U begrijpt het, hier is het in meerdere opzichten, dus mooi weertje! De Ombrière in de Vieux Port met zijn dubbele spiegeldak levert de bezoekers, een beetje te vroeg, koelte. En ook die merkwaardige sensatie van een “op de kop hangend, bewegend stuk Vieux Port”.

Ik wens u dus meer zon dan normaal toe, zeker als u in die zware winter woonde. Wilt u desondanks een extra dosis, dan neem de plane of de TGV naar Marseille. De zon “sera au rendez-vous” en zo ze er toch even niet zou zijn dan hebben we dozijnen van musea, theaters en exposities om u te vermaken.

Alle reden voor meer optimisme! Misschien zal het jaar 2013 ooit bekend zijn in de geschiedenis van het de Europese cultuur, als een jaar van grote ommekeer...

13  maart  2013