“Onze huidige
wereld is georganiseerd rond onze angsten” hoorde ik een Engelse schrijver
recent zeggen… En we weten dat angsten zowat loodrecht staan op
“rationaliteit”.
Natuurlijk proberen
we rationele mensen te zijn en doen ook graag alsof we met de ratio alles kunnen
oplossen. We heten niet voor niets en al heel lang “homo economicus”. Al zou je
kunnen zeggen dat de crisis eigenlijk aantoonde, dat niet weinigen onder ons
beter “homo jatticus” zouden kunnen worden genoemd.
 |
| Haïti Voodoo |
Zie nu wat een neurobioloog vond in een recent boek dat “het absurde” in geuren en kleuren aan de orde stelt. En dat vol staat met rare
dingen die om ons heen bestaan.
Een soort van nieuwe
“Lof der Zotheid”? Dat boek waardoor ene Erasmus uit Rotterdam ooit wereldberoemd
werd.
Vraag u af of
wat U kunt met wat nu volgt. En beken dat ook u, -slechts af en toe
natuurlijk-, van die duistere en verwarde gedachten plagen.
Na
de jeugd kwamen er vele andere dingen bij, waarvan men
zei dat ze link waren of
net geluk brachten. Zoals: zwarte katten tegenkomen, onder een ladder door
lopen, op etage 13 logeren, op de dobbelstenen blazen voor je gooit. Mensen
zitten vol met bijgeloof en gekkigheid. “Een ongeluk komt nooit alleen”,
“vrouwen op een schip dat brengt ongeluk”, doe nooit dit….., ga nooit zo…. ; de wereld was vol dreiging en afwering was
nodig. Bij mijn eerste bezoek in de 70-er jaren aan Las Vegas bracht ik een
hele nacht door bij alle gokplekken die ik maar kon vinden. En, hoe later op de
avond, hoe gekker de gokkers werden! Ik liep mee met mannen en ook vrouwen, die
van tafel naar tafel gingen. Met hun opschrijfboekjes en rekenmachientjes. Ze
maakten onderweg ook studies van de reeksen van “the lastwinning figures”, die
aan speeltafels op de screens staan. Ze legden me ook hun systemen uit, maar
enkel een beetje. Want ze kochten hun systeem bij experts voor veel geld en
speelden strak volgens dat heilige systeem.
In
Nederlandse casino’s zag ik vaker Chinezen roulette spelen. Ze zetten vaak op
het laatste moment in en liefst op twee aangrenzende tafels. Om vervolgens met
de rug er naar toe gekeerd af te wachten tot de croupier een seintje
gaf… Ik
vroeg ze waarom en men zei me met veel overtuiging: “Kijk nooit toe, als de
roulette nog draait… En ik bleef stomverbaasd achter. En dan die “middenmoter”
die bij roulette een leuk huisje had gewonnen en toen naar de Black Jack tafel
ging, met vriendin en dochter. Die hem bezwoeren om te stoppen. Maar hij wist
het zeker: dit was zijn avond, nu ging hij echt rijk worden. Zo’n 20 minuten
later zat hij op nul chips, met zijn nu huilende gezelschap. Aangestaard door
25 geschrokken toeschouwers. De Black Jack-dame glimlachte en bleef lief
kijken… Een baas en een beveiliger waren snel aanwezig om de ongelukkigen naar
een kantoor mee te tronen. Het was zijn dag dus toch niet…
Nadat,-
in de 70-er jaren-, een collega met zijn Saab een echt frontaaltje maakten en
hij en zijn vrouw op het nippertje
overleefden, bleef ik 10 jaar merk Saab rijden. Want ik had bij de dealer het
wrak gezien. Daarvan liep ik dus een echte Saab-superstition op. De laatste
Saab werd, -net nadat mijn eega hem in de stad had geparkeerd-, door een
wegglijdende VW-kever vol geraakt. En ik zag de Saab terug op de stoep, tegen
een huisgevel geplakt: een complete ruïne… Daarna konden enkel Mercedes en
Range Rover me nog echt bekoren. Mijn hele rationele geredeneer hielp jarenlang
geen jota meer: ik had mijn eigen bijgeloof.
Als
ik met een sollicitant sprak, die uit een echte, oude familiebedrijfs-sfeer
stamde, had ie meteen wel drie streepjes voor. Tot het een keer echt flink mis
ging met zo’n échte superkandidaat uit een stevig familiebedrijf. Pas later
ontdekte ik, -met een schok-, hoe ik er als een blinde was ingetrapt. En ontdekte
later dat ik echt was “getild”, met een valse referentie, van “een collega”.
Die had ik, tegen mijn gewoonte in, maar niet nog eens gecheckt. Het werd een dure stommiteit, die me veel
last bezorgde. Foute “idées fixes” deden me verkeerd beslissen…
Dus
ik moest zelf, en soms met veel moeite, erkennen dat ook ik (en op vitale
punten!), vanuit een soort van bijgeloof had gehandeld en geoordeeld. En hoe
vaak had ik niet met anderen, wat hooghartig ook, gediscussieerd over “hun”
rare vooroordelen…
Samen
met een collega bedonderden we vaker ons beider baas; natuurlijk in weinig
belangrijke dingetjes. Door in te spelen op zijn “bijgelovigheid”. Hij was echt
een sterke boss maar had ook enkele zwakke kanten en ook zijn vooroordelen. Dat
was een nadeel op zijn positie en voor ons af en toe een voordeeltje..
Kortom:
de ratio onderscheidt de mens van het dier. Maar de mens behield ook zijn
irrationele instinct uit zijn verleden en werd zelfs gevoelig voor meer
angsten. Omdat hij door “dat willen begrijpen”, er nog een handicap bij kreeg.
En : Elk voordeel heeft ook zijn nadeel, hield ons voetbal-filosoof Cruyff ooit
voor.
Wordt onze
wereld steeds meer onbegrijpelijk?
De
goden van de bliksem en de donder bleken geen hogere machten en die zon werd
ook ontmaskerd. Die grote aantallen spoken en die “duivelse aanvallen op
gelovigen” werden door nieuwsgierige geleerden en de voortschrijdende
wetenschap op den duur ontmaskerd. Sommigen werden
voor hun lucide werk door de
RK Kerk in de ban gedaan; maar ze stopten niet met kijken en nadenken. Die
duiveluitdrijving bestaat overigens nu nog in het roomse geloof… Maar het
verbranden van té lichte vrouwen als heksen is nu omgeruild voor publieke
steniging van ontrouwe gehuwden in achtergebleven landen met een rauwe religie.
De wetenschap loste eeuw na eeuw steeds meer raadselen op en zo kwamen we bij
de Verlichting aan. Steeds meer onbegrijpelijke zaken werden verklaard maar de
wetenschap zelf vond ook steeds meer nieuwe raadselen. En in onze dagen, waarin hightech en innovatie economische oorlogen
zijn geworden, zijn er miljoenen
wetenschappers en R&D-beoefenaars dagelijks op ontdekkingstocht. Het aantal
vinden is exponentieel gestegen en groeit nog steeds exponentieel. En daarmee
ook het aantal nieuwe vragen en ook echte nieuwe mysteries. Zie de race in de
ruimte waar bijna wekelijks grenzen worden verlegd. Zo bleven en blijven er
vele mysteries en ook bijgeloof bestaan… Maar vele mensen beseffen dat het
oplossen er van een kwestie werd van tijd. Nu lijkt het alsof men de mysteries
gaat missen en zien we vooroordelen en fact-free politics en uiterst dubieus
journalisme bezig met het opdissen van gefabriceerde geheimen en vreemde
gebeurtenissen. In een poging de mensen, -maar nu vooral om commerciële
redenen-, hun romantische visie op de wereld terug te geven.
De nieuwe angst
voor de nieuwe revolutionaire vooruitgang
In
de 18e eeuw nog, werden er,-onder aanvoering van ene Ludd-, vele textielmachines
verwoest door Engelse arbeiders. Ze waren er van overtuigd nooit meer werk te
zullen vinden… Waarzeggers trekken opnieuw volle zalen.
En wij vinden
regelmatig kleine briefjes in onze bus van een Afrikaanse wijze uit Marseille
die al onze problemen kan oplossen, beweert papa X. Zijn ras heeft overleefd….
In
mijn omgeving was er iemand die vaak naar een waarzegster ging. Toen die
aanried om te emigreren, was het besluit snel genomen. Betrokkene vergat
helemaal dat het een eigen idee was, dat de waarzegster op een eerdere sessie
van hémzelf had gehoord! Deze bevestiging door de waarzegster leidde dus tot
een emigratie die nu al 40 jaar stand hield. Maar er werd hoe dan ook toch een
probleem opgelost en, de waarzegster emigreerde niet mee en verloor een
klant….
Nu
zijn er weer vele,- in de VS en ook in de moslimwereld-, die niets willen horen
van die evolutie. Ze houden strak vast aan het oude scheppingsverhaal. Dat onze
wereld in een klap een heel stuk jonger maakt en alle vondsten van
archeologen,
paleologen etc. deren hun niet. Zelfs op universiteiten ontstaat er wrijving
tussen gelovige studenten en hooggeleerden die wetenschappelijke kennis te
berde brengen die botst op bijbels en koran’s.
Ook
is er nu opnieuw en toenemend angst voor van alles wat moderne hightech is. Zoals
genetische verandering, inenting, nanotechnologie, klonen en andere
biotechnologische stunts, de hoogfrequente digitale signalen van mobieltjes en
hun antennes, etc.
Niet
zelden is hier een religie of een gefixeerde politieke overtuiging weer de
grote remmer die de angsten voedt. Daar wil men, -wat de wetenschap ontdekt-,
gewoon liever ontkennen. De fundamentalisten in diverse religies zoeken ook ijverig
naar teksten in hun heilige boeken, waar in zou moeten staan hoe alle
nieuwigheid begrepen moet worden Tevergeefs: men komt er zelden uit en dan
wordt het echt een probleem. Maar internet etc. gebruiken voor
geloofsverkondiging, hypermoderne architectuur zoeken,
torens bouwen die naar
de 1000 meter hoog willen klimmen, dat gaat moeiteloos samen met een verbod op
vrouwen achter het stuur. Zoals ook onze confrontatie met oude onveranderde
culturen, als die van de taliban en ook die van de wahabieten. Die beide
vrouwen aan de ketting willen leggen en ze ondergeschikt willen houden aan de
mannenwil. Zelfs met Nato-troepen en politieke druk, blijkt dat niet snel te
veranderen te zijn. Bush krijgt een ferme les en anderen met hem…
De
wereld lijkt dus (weer?) verre van homogeen en ondoorzichtig. Wat ons lijkt te
wachten stelt vele niets gerust. Maar die wonen veelal in het “rijke” westen.
In de opkomende landen is het feest en worden er dagelijks vele grenzen
overschreden. Daar begreep men “ons spel” en speelt het met verve na; en zelfs
beter. Want men is stikjaloers op wat “wij” bereikten en wil daar ook aankomen.
Laatst zei iemand nogal cynisch over Europa en zijn inwoners: … .
“Wij
bewonderen zeer wat Europa bereikte maar houden echt niet van Europeanen”… Hij
was een Afrikaanse intellectueel. Hij confronteerde de toehoorders zonder
schroom met hun zeer dubieuze optreden in zijn continent. En dat tot voor kort
en voor meer dan vijf eeuwen.
Hoog tijd voor
humor, kunst en relativering?
Hij
vertelt verhalen met onweerlegbare feiten over grote successen in de
telepathie, over bilocatie (is tegelijk op twee plekken aanwezig zijn) en ook
oplichtersverhalen van bekende wetenschappers, die zich flink lieten bedonderen.
Ook reeksen van “religieuze of gewone” wonderen, zoals stigmaten als Padre Pio.
Die zelfs het Vaticaan in de war brachten.
Hij
komt aan wel honderd “onmogelijke” situaties in zijn boek.
En schijnt het voor
elkaar te krijgen dat de lezer zelfs plezier krijgt in wat hij noemt: ”de
zachtheid van de dingen om ons heen”… Zijn boek is dus ook een pleidooi voor
voorzichtigheid en gezonde twijfel. Want het toont hoeveel dingen er nog
onverklaarbaar zijn ondanks alle expertises. En het brengt tot flinke twijfels
over de “onzichtbare maar toch aanwezige kanten van onze wereld”.
Het absurde
kan ons mogelijk veel leren..
Kennis
nemen van het absurde en bestuderen, hoe dat kan bestaan naast al die aanwezige
kennis, kun je zien als hulp bij het begrijpen van de toch al zo complexe
wereld om ons heen. En ook het soms begrijpen van het uiterst vreemde gedrag en
de reacties van medemensen op wat er om hen heen gebeurt. Zeker nu in onze tijd
van verwarring, uitbundig populisme, onbeschaamd oplichten van iedereen, levensgrote
aanstormende problemen van morgen gewoon ontkennen en meerennen met elke hype
die zich aandient. Het lijkt soms of de mens niet meer “kan”, maar ook niet af
kan schakelen. En of hij vooruit vlucht in totale gekte. Niet zelden ook niet
met “de grote massa” mee. In een soort zoektocht naar “weer eens lekker samen
wat ééns zijn of samen weer wat te kunnen meemaken”. Te kunnen delen dus met de
mensen om je heen… Van de gekte rond een voetbalclub tot de “verontwaardiging
over een stervende bultrug”. Het toont hoe we hunkeren naar wat gezamenlijke
waarden en beleving ervan, naar echt contact met de medemensen en naar
“solidariteit en beschutting”.
De
irrationaliteit, opgeroepen door onzekerheid en angst, dwingt ons te zoeken
naar steun van de ander. In onze onrembare zoektocht naar nieuwe, andere en
betere zekerheden. Er is kennelijk een zeker minimum van zekerheid nodig, om
gewoon mens te kunnen blijven.
Het
lijkt vaak de verklaring van het succes, -bij toenemende aantallen mensen-, van
de politieke populisten. En het dom geloven van brutale charlatans of zelfs
ordinaire oplichters: zie ene Berlusconi, kijk naar de ruige Poetin, die wrede
dictatoren in Tsjetsjenië, Wit-Rusland
en Azerbeidzjan. En denk aan de grote Irakleugen met zijn moorddadige
uitwerking tot op vandaag.. Zie ook ex-Amadinedjad en zijn opvolgers en zeker
ook die ontembare Nethanyahu en zijn gevaarlijke pionnen als ene
Liebermann.
Wat
aantoont dat er mensen bezig blijven om onze “ontreddering uit te buiten”. Oude
vertrouwde “instituties” ook al. Zie banken (zelfs die brave Rabobank!),
overheden en/of hun dienaren (zie de NSA-affaire) en zelfs geestelijken, die
nietsontziend en grof misbruik maakten van ons geloof in hun oprechtheid.
Epiloogje
Ook zonder dat amusante boek van die
Cauwelaart is er enorm veel aan absurde zaken overal om ons heen te zien. En
dat moet ons zowel wat bescheidener maken over “onze beheersing van de natuur
in al zijn facetten” als over dat irrationele geloof in de almachtige en
barmhartige overheid. En ook over dat totaal verwaarlozen van de mensen in onze
eigen, directe omgeving.
Het is dus hoog tijd voor het mooie van
de kunsten, de humor van lucide grappenmakers en het in het ootje nemen van
elkaar. “Make love not war” zeiden John en zijn geliefde in tijden van bruut
geweld.
Ik werd getroffen door een simpele
vraag op een Marseillaanse graffittimuur: “Ou est tu?” (“Waar ben je?”). Het
stond er in eenvoudig zwart in fraaie letters. Op een groot grijs betonnen
vlak.
Als we die simpele vraag durven te
beantwoorden, -elk van ons-, zal er snel veel angstige ruimte gevuld zijn. Wat
ook weer vertrouwen mogelijk maakt. Want daar is een ten hemel schreiend gebrek
aan ontstaan, bij een verweesde mensheid.
Maar pas op: dat geldt veel meer in
“onze westerse wereld” dan in die regio op hun weg omhoog. Want die vertrouwen
nog op wat wij ooit lieten zien en nu zelf compleet lijken te hebben verloren…
En: “Alles sal reg kom” zegt dat meest hoopvolle zinnetje dat ik ooit
vond.
Maar,
weet onze zon dat het aardmagnetische
veld ons beschermt tegen zijn te felle stralen en voorkomt dat wij daardoor
verbranden? Gelukkig zit er in de aardbol die kern die dat magneetveld
grotendeels maakt, met al zijn ijzer en nikkel er in. Ook de stromende oceanen
helpen er aan mee en idem
de elektrische stromen in de atmosfeer. Dus zeiden
die astrofysici, zou dat magnetische veld ook ooit kunnen verdwijnen? Daarom
schoot ESA op 22 nov. J.l. van Plessetsk in Rusland, drie kleine satellieten
weg met zeer futuristische vormen. Om van alles van dat magnetische veld te
bestuderen. En de Fransen zijn trots: want de instrumenten zijn allemaal van
hun Cnes! U ziet het: we moeten zelfs die zon al wat in toom houden…
Die is ook bezorgde toeschouwer bij de
internationale race naar Mars waar de sovjets als eerste, -50 jaar geleden-,
robots heen stuurden… Het bleek niks gemakkelijk in het begin: kans van slagen
50%. Daarover werden grappen gemaakt: het stilvallen van alle robotjes die Mars
moesten bereiken werd geweten aan een soort van galactisch monster daar dat gek
zou zijn op dat speelgoed en dat dus opvrat! Maar intussen bestaat er echt een
heel precieze kaart van de planeet en als je daarop de Marslanders intekent
wordt het een waarlijk bonte boel. Mars is nu zeer in de belangstelling. Omdat
het die aardse trekjes toont en niet heel ver weg is… Einde 2013 gingen de
Indische Mars Orbiter missie van start en even later de Amerikaanse Maven… De laatste gaat de atmosfeer van Mars
bestuderen (6000 km hoog boven de planeet) die veel zegt over het klimaat en
zijn verleden. En waarom dat water dat er ooit was verdween in de ruimte nu al
4 miljard jaren geleden. Maven 2,5 ton zwaar en met acht hightech instrumenten, moet ons wijzer maken. Want het is een belangrijke vraag waarom
het Mars ooit anders verging dan zijn familielid de aarde!
Deze expedities zullen niet de laatste
zijn. De motivaties zijn vele, maar de eerste is dat de grootmachten het liefst
de eerste zijn om ook daar hun vlaggen te planten én omdat Mars verwachtingen
wekt. Zijn er zeldzame stoffen te vinden en is de planeet bewoonbaar? En daarom
zoekt men naar water óf naar de reden waarom het water er ooit verdween. En
intussen wordt er flink geoefend en veel ervaring opgedaan. En veel technologie
is ook op aarde best bruikbaar want ruimtegedoe is altijd grensverleggend… Het
wordt dus tijd dat de VN een verkeersregeling bedenken voor al die
Marsbezoeken. En trachten te voorkomen dat we jaren moeten ruzie maken over
“wie, wat en waar” net zoals we nu nog doen over de Zuid- en de Noordpool. Waar
men veel mooie dingen in de diepte vond… En zelfs een korte reisroute voor het
traject Azië-Europa… Dus even oppassen als u dat ruimtegedoe, -zeker in
crisistijd-, tot onzin wilde verklaren!
En de zon? Wel die vraagt niemand wat:
de ruimte is nauwelijks gedemocratiseerd, weet u. En als ze klaagt over al die
rotzooi die daarboven rondvliegt: daar zit bijna niemand mee tot er ongelukken
gaan gebeuren. En zover is het bijna weten we… Welke wordt nu de eerste
klapper? Want het opruimen gaat lang duren…
U wilt zich liever geen zorgen maken,
zittend in dat beetje zon, over de toestand op deze wereld? Wel dat valt te
begrijpen, maar toch: denk ook aan wat na ons komt.
Hoe dan ook “wie dan leeft, die dan
zorgt” of echt altruïsme: ga in elk geval naar buiten en vang wat straaltjes,
want de winter is lang.
We wensen u dus veel mogelijk zonnige
momenten toe en geniet er van.
6
december 2013
Geen opmerkingen:
Een reactie posten