Totaal aantal pageviews

vrijdag 6 december 2013

DE MOOIE ZACHTHEID VAN DE TWIJFEL



“Onze huidige wereld is georganiseerd rond onze angsten” hoorde ik een Engelse schrijver recent zeggen… En we weten dat angsten zowat loodrecht staan op “rationaliteit”.
Natuurlijk proberen we rationele mensen te zijn en doen ook graag alsof we met de ratio alles kunnen oplossen. We heten niet voor niets en al heel lang “homo economicus”. Al zou je kunnen zeggen dat de crisis eigenlijk aantoonde, dat niet weinigen onder ons beter “homo jatticus” zouden kunnen worden genoemd.
Haïti Voodoo
Eigenlijk weten we best dat er o zoveel verschijnselen, nog steeds niét zijn te snappen. Al vaker was een crisis ook aanleiding om maar “weg te kijken” van ongrijpbare zaken. En te doen of alles nog OK en duidelijk is. Niet zelden ook tegen alle bewijs van het tegendeel in.
Zie nu wat een neurobioloog vond in een recent boek dat “het absurde” in geuren en kleuren  aan de orde stelt. En dat vol staat met rare dingen die om ons heen bestaan.
Een soort van nieuwe “Lof der Zotheid”? Dat boek waardoor ene Erasmus uit Rotterdam ooit wereldberoemd werd.
Vraag u af of wat U kunt met wat nu volgt. En beken dat ook u, -slechts af en toe natuurlijk-, van die duistere en verwarde gedachten plagen.

Bijgeloof en fetisjen, dat was meestal lachen.
Ik zag in nogal wat auto’s vroeger een mini-beeldje hangen van ene Sint Christoffel: die ook patroon was van de reizigers. En mijn moeder klipte op mijn onderhemdje vaker wat van die scapulieren van beroemde heiligen, waardoor ik natuurlijk nu nog redelijk gezond ben op mijn 72e. Mijn talisman was echt. Af en toe dacht ik ook de aanwezigheid te voelen van die engelbewaarder die volgens mijn informatie op de rechterschouder pleegde te zitten. Als hij niet even was buurten in de hoge hemelen. Mijn vroege jeugd was vol met occulte zaken en dat vond ik heel gewoon. Iedereen leek ze immers te geloven? Nu nog zien we op TV profvoetballers na een goal een kruis slaan of vóór de penaltystip staand ook nog even naar boven kijken…
Na de jeugd kwamen er vele andere dingen bij, waarvan men
zei dat ze link waren of net geluk brachten. Zoals: zwarte katten tegenkomen, onder een ladder door lopen, op etage 13 logeren, op de dobbelstenen blazen voor je gooit. Mensen zitten vol met bijgeloof en gekkigheid. “Een ongeluk komt nooit alleen”, “vrouwen op een schip dat brengt ongeluk”, doe nooit dit….., ga nooit zo….  ; de wereld was vol dreiging en afwering was nodig. Bij mijn eerste bezoek in de 70-er jaren aan Las Vegas bracht ik een hele nacht door bij alle gokplekken die ik maar kon vinden. En, hoe later op de avond, hoe gekker de gokkers werden! Ik liep mee met mannen en ook vrouwen, die van tafel naar tafel gingen. Met hun opschrijfboekjes en rekenmachientjes. Ze maakten onderweg ook studies van de reeksen van “the lastwinning figures”, die aan speeltafels op de screens staan. Ze legden me ook hun systemen uit, maar enkel een beetje. Want ze kochten hun systeem bij experts voor veel geld en speelden strak volgens dat heilige systeem.
In Nederlandse casino’s zag ik vaker Chinezen roulette spelen. Ze zetten vaak op het laatste moment in en liefst op twee aangrenzende tafels. Om vervolgens met de rug er naar toe gekeerd af te wachten tot de croupier een seintje
gaf… Ik vroeg ze waarom en men zei me met veel overtuiging: “Kijk nooit toe, als de roulette nog draait… En ik bleef stomverbaasd achter. En dan die “middenmoter” die bij roulette een leuk huisje had gewonnen en toen naar de Black Jack tafel ging, met vriendin en dochter. Die hem bezwoeren om te stoppen. Maar hij wist het zeker: dit was zijn avond, nu ging hij echt rijk worden. Zo’n 20 minuten later zat hij op nul chips, met zijn nu huilende gezelschap. Aangestaard door 25 geschrokken toeschouwers. De Black Jack-dame glimlachte en bleef lief kijken… Een baas en een beveiliger waren snel aanwezig om de ongelukkigen naar een kantoor mee te tronen. Het was zijn dag dus toch niet…
Nadat,- in de 70-er jaren-, een collega met zijn Saab een echt frontaaltje maakten en hij en  zijn vrouw op het nippertje overleefden, bleef ik 10 jaar merk Saab rijden. Want ik had bij de dealer het wrak gezien. Daarvan liep ik dus een echte Saab-superstition op. De laatste Saab werd, -net nadat mijn eega hem in de stad had geparkeerd-, door een wegglijdende VW-kever vol geraakt. En ik zag de Saab terug op de stoep, tegen een huisgevel geplakt: een complete ruïne… Daarna konden enkel Mercedes en Range Rover me nog echt bekoren. Mijn hele rationele geredeneer hielp jarenlang geen jota meer: ik had mijn eigen bijgeloof.
Als ik met een sollicitant sprak, die uit een echte, oude familiebedrijfs-sfeer stamde, had ie meteen wel drie streepjes voor. Tot het een keer echt flink mis ging met zo’n échte superkandidaat uit een stevig familiebedrijf. Pas later ontdekte ik, -met een schok-, hoe ik er als een blinde was ingetrapt. En ontdekte later dat ik echt was “getild”, met een valse referentie, van “een collega”. Die had ik, tegen mijn gewoonte in, maar niet nog eens gecheckt.  Het werd een dure stommiteit, die me veel last bezorgde. Foute “idées fixes” deden me verkeerd beslissen… 
Dus ik moest zelf, en soms met veel moeite, erkennen dat ook ik (en op vitale punten!), vanuit een soort van bijgeloof had gehandeld en geoordeeld. En hoe vaak had ik niet met anderen, wat hooghartig ook, gediscussieerd over “hun” rare vooroordelen…
Samen met een collega bedonderden we vaker ons beider baas; natuurlijk in weinig belangrijke dingetjes. Door in te spelen op zijn “bijgelovigheid”. Hij was echt een sterke boss maar had ook enkele zwakke kanten en ook zijn vooroordelen. Dat was een nadeel op zijn positie en voor ons af en toe een voordeeltje..   
Kortom: de ratio onderscheidt de mens van het dier. Maar de mens behield ook zijn irrationele instinct uit zijn verleden en werd zelfs gevoelig voor meer angsten. Omdat hij door “dat willen begrijpen”, er nog een handicap bij kreeg. En : Elk voordeel heeft ook zijn nadeel, hield ons voetbal-filosoof Cruyff ooit voor.
    
Wordt onze wereld steeds meer onbegrijpelijk?
De goden van de bliksem en de donder bleken geen hogere machten en die zon werd ook ontmaskerd. Die grote aantallen spoken en die “duivelse aanvallen op gelovigen” werden door nieuwsgierige geleerden en de voortschrijdende wetenschap op den duur ontmaskerd. Sommigen werden
voor hun lucide werk door de RK Kerk in de ban gedaan; maar ze stopten niet met kijken en nadenken. Die duiveluitdrijving bestaat overigens nu nog in het roomse geloof… Maar het verbranden van té lichte vrouwen als heksen is nu omgeruild voor publieke steniging van ontrouwe gehuwden in achtergebleven landen met een rauwe religie. De wetenschap loste eeuw na eeuw steeds meer raadselen op en zo kwamen we bij de Verlichting aan. Steeds meer onbegrijpelijke zaken werden verklaard maar de wetenschap zelf vond ook steeds meer nieuwe raadselen. En in onze dagen, waarin hightech en innovatie economische oorlogen
zijn geworden, zijn er miljoenen wetenschappers en R&D-beoefenaars dagelijks op ontdekkingstocht. Het aantal vinden is exponentieel gestegen en groeit nog steeds exponentieel. En daarmee ook het aantal nieuwe vragen en ook echte nieuwe mysteries. Zie de race in de ruimte waar bijna wekelijks grenzen worden verlegd. Zo bleven en blijven er vele mysteries en ook bijgeloof bestaan… Maar vele mensen beseffen dat het oplossen er van een kwestie werd van tijd. Nu lijkt het alsof men de mysteries gaat missen en zien we vooroordelen en fact-free politics en uiterst dubieus journalisme bezig met het opdissen van gefabriceerde geheimen en vreemde gebeurtenissen. In een poging de mensen, -maar nu vooral om commerciële redenen-, hun romantische visie op de wereld terug te geven. 
De nieuwe angst voor de nieuwe revolutionaire vooruitgang
In de 18e eeuw nog, werden er,-onder aanvoering van ene Ludd-, vele textielmachines verwoest door Engelse arbeiders. Ze waren er van overtuigd nooit meer werk te zullen vinden… Waarzeggers trekken opnieuw volle zalen.
En wij vinden regelmatig kleine briefjes in onze bus van een Afrikaanse wijze uit Marseille die al onze problemen kan oplossen, beweert papa X. Zijn ras heeft overleefd….
In mijn omgeving was er iemand die vaak naar een waarzegster ging. Toen die aanried om te emigreren, was het besluit snel genomen. Betrokkene vergat helemaal dat het een eigen idee was, dat de waarzegster op een eerdere sessie van hémzelf had gehoord! Deze bevestiging door de waarzegster leidde dus tot een emigratie die nu al 40 jaar stand hield. Maar er werd hoe dan ook toch een probleem opgelost en, de waarzegster emigreerde niet mee en verloor een klant….  
Nu zijn er weer vele,- in de VS en ook in de moslimwereld-, die niets willen horen van die evolutie. Ze houden strak vast aan het oude scheppingsverhaal. Dat onze wereld in een klap een heel stuk jonger maakt en alle vondsten van
archeologen, paleologen etc. deren hun niet. Zelfs op universiteiten ontstaat er wrijving tussen gelovige studenten en hooggeleerden die wetenschappelijke kennis te berde brengen die botst op bijbels en koran’s.
Ook is er nu opnieuw en toenemend angst voor van alles wat moderne hightech is. Zoals genetische verandering, inenting, nanotechnologie, klonen en andere biotechnologische stunts, de hoogfrequente digitale signalen van mobieltjes en hun antennes, etc.
Niet zelden is hier een religie of een gefixeerde politieke overtuiging weer de grote remmer die de angsten voedt. Daar wil men, -wat de wetenschap ontdekt-, gewoon liever ontkennen. De fundamentalisten in diverse religies zoeken ook ijverig naar teksten in hun heilige boeken, waar in zou moeten staan hoe alle nieuwigheid begrepen moet worden Tevergeefs: men komt er zelden uit en dan wordt het echt een probleem. Maar internet etc. gebruiken voor geloofsverkondiging, hypermoderne architectuur zoeken,
torens bouwen die naar de 1000 meter hoog willen klimmen, dat gaat moeiteloos samen met een verbod op vrouwen achter het stuur. Zoals ook onze confrontatie met oude onveranderde culturen, als die van de taliban en ook die van de wahabieten. Die beide vrouwen aan de ketting willen leggen en ze ondergeschikt willen houden aan de mannenwil. Zelfs met Nato-troepen en politieke druk, blijkt dat niet snel te veranderen te zijn. Bush krijgt een ferme les en anderen met hem…
De wereld lijkt dus (weer?) verre van homogeen en ondoorzichtig. Wat ons lijkt te wachten stelt vele niets gerust. Maar die wonen veelal in het “rijke” westen. In de opkomende landen is het feest en worden er dagelijks vele grenzen overschreden. Daar begreep men “ons spel” en speelt het met verve na; en zelfs beter. Want men is stikjaloers op wat “wij” bereikten en wil daar ook aankomen. Laatst zei iemand nogal cynisch over Europa en zijn inwoners: … .
“Wij bewonderen zeer wat Europa bereikte maar houden echt niet van Europeanen”… Hij was een Afrikaanse intellectueel. Hij confronteerde de toehoorders zonder schroom met hun zeer dubieuze optreden in zijn continent. En dat tot voor kort en voor meer dan vijf eeuwen. 

Hoog tijd voor humor, kunst en relativering?
Gelukkig kent de mens ook nog de humor en er staan ook weer enkele apostelen van “het het onmogelijke of het zeer onwaarschijnlijke”. Zo schreef ene van Cauwelaart de “Dictionaire de l’impossible” (De dictionaire van het onmogelijke) wat zijn boek lijkt enigszins de opvolger van ene Lichtenberg, die zich ook al wilde amuseren, maar dan met de vergissingen in de wetenschap. In 1919 had ene Charles Fort met zijn “Boek der verdoemden” zowel bewonderaars als ook vele die hém verdoemden. Hij benaderde de wereld met “de wetenschap van het absurde”. Een mix van stevig analytisch, rationeel “doordraven” en “totaal irrationele intuïtie. Daar bouwt die van Cauwelaart “nu ook op voort. Want lang niet alles is duidelijk in de wereld om ons, ondanks die verbazingwekkende wetenschappelijke vooruitgang! Hij vraagt op grappige wijze, aandacht voor het geheimzinnige, “knettergekke” deel van de wereld om ons heen
Hij vertelt verhalen met onweerlegbare feiten over grote successen in de telepathie, over bilocatie (is tegelijk op twee plekken aanwezig zijn) en ook oplichtersverhalen van bekende wetenschappers, die zich flink lieten bedonderen. Ook reeksen van “religieuze of gewone” wonderen, zoals stigmaten als Padre Pio. Die zelfs het Vaticaan in de war brachten.
Hij komt aan wel honderd “onmogelijke” situaties in zijn boek.


En schijnt het voor elkaar te krijgen dat de lezer zelfs plezier krijgt in wat hij noemt: ”de zachtheid van de dingen om ons heen”… Zijn boek is dus ook een pleidooi voor voorzichtigheid en gezonde twijfel. Want het toont hoeveel dingen er nog onverklaarbaar zijn ondanks alle expertises. En het brengt tot flinke twijfels over de “onzichtbare maar toch aanwezige kanten van onze wereld”.

Het absurde kan ons mogelijk veel leren..
Kennis nemen van het absurde en bestuderen, hoe dat kan bestaan naast al die aanwezige kennis, kun je zien als hulp bij het begrijpen van de toch al zo complexe wereld om ons heen. En ook het soms begrijpen van het uiterst vreemde gedrag en de reacties van medemensen op wat er om hen heen gebeurt. Zeker nu in onze tijd van verwarring, uitbundig populisme, onbeschaamd oplichten van iedereen, levensgrote aanstormende problemen van morgen gewoon ontkennen en meerennen met elke hype die zich aandient. Het lijkt soms of de mens niet meer “kan”, maar ook niet af kan schakelen. En of hij vooruit vlucht in totale gekte. Niet zelden ook niet met “de grote massa” mee. In een soort zoektocht naar “weer eens lekker samen wat ééns zijn of samen weer wat te kunnen meemaken”. Te kunnen delen dus met de mensen om je heen… Van de gekte rond een voetbalclub tot de “verontwaardiging over een stervende bultrug”. Het toont hoe we hunkeren naar wat gezamenlijke waarden en beleving ervan, naar echt contact met de medemensen en naar “solidariteit en beschutting”.
De irrationaliteit, opgeroepen door onzekerheid en angst, dwingt ons te zoeken naar steun van de ander. In onze onrembare zoektocht naar nieuwe, andere en betere zekerheden. Er is kennelijk een zeker minimum van zekerheid nodig, om gewoon mens te kunnen blijven.
Het lijkt vaak de verklaring van het succes, -bij toenemende aantallen mensen-, van de politieke populisten. En het dom geloven van brutale charlatans of zelfs ordinaire oplichters: zie ene Berlusconi, kijk naar de ruige Poetin, die wrede dictatoren in Tsjetsjenië, Wit-Rusland   en Azerbeidzjan. En denk aan de grote Irakleugen met zijn moorddadige uitwerking tot op vandaag.. Zie ook ex-Amadinedjad en zijn opvolgers en zeker ook die ontembare Nethanyahu en zijn gevaarlijke pionnen als ene Liebermann. 
Wat aantoont dat er mensen bezig blijven om onze “ontreddering uit te buiten”. Oude vertrouwde “instituties” ook al. Zie banken (zelfs die brave Rabobank!), overheden en/of hun dienaren (zie de NSA-affaire) en zelfs geestelijken, die nietsontziend en grof misbruik maakten van ons geloof in hun oprechtheid.

Epiloogje
Ook zonder dat amusante boek van die Cauwelaart is er enorm veel aan absurde zaken overal om ons heen te zien. En dat moet ons zowel wat bescheidener maken over “onze beheersing van de natuur in al zijn facetten” als over dat irrationele geloof in de almachtige en barmhartige overheid. En ook over dat totaal verwaarlozen van de mensen in onze eigen, directe omgeving.
Het is dus hoog tijd voor het mooie van de kunsten, de humor van lucide grappenmakers en het in het ootje nemen van elkaar. “Make love not war” zeiden John en zijn geliefde in tijden van bruut geweld.
Ik werd getroffen door een simpele vraag op een Marseillaanse graffittimuur: “Ou est tu?” (“Waar ben je?”). Het stond er in eenvoudig zwart in fraaie letters. Op een groot grijs betonnen vlak.
Als we die simpele vraag durven te beantwoorden, -elk van ons-, zal er snel veel angstige ruimte gevuld zijn. Wat ook weer vertrouwen mogelijk maakt. Want daar is een ten hemel schreiend gebrek aan ontstaan, bij een verweesde mensheid.
Maar pas op: dat geldt veel meer in “onze westerse wereld” dan in die regio op hun weg omhoog. Want die vertrouwen nog op wat wij ooit lieten zien en nu zelf compleet lijken te hebben verloren… En: “Alles sal reg kom” zegt dat meest hoopvolle zinnetje dat ik ooit vond.     


Maar,
weet onze zon dat het aardmagnetische veld ons beschermt tegen zijn te felle stralen en voorkomt dat wij daardoor verbranden? Gelukkig zit er in de aardbol die kern die dat magneetveld grotendeels maakt, met al zijn ijzer en nikkel er in. Ook de stromende oceanen helpen er aan mee en idem
de elektrische stromen in de atmosfeer. Dus zeiden die astrofysici, zou dat magnetische veld ook ooit kunnen verdwijnen? Daarom schoot ESA op 22 nov. J.l. van Plessetsk in Rusland, drie kleine satellieten weg met zeer futuristische vormen. Om van alles van dat magnetische veld te bestuderen. En de Fransen zijn trots: want de instrumenten zijn allemaal van hun Cnes! U ziet het: we moeten zelfs die zon al wat in toom houden…
Die is ook bezorgde toeschouwer bij de internationale race naar Mars waar de sovjets als eerste, -50 jaar geleden-, robots heen stuurden… Het bleek niks gemakkelijk in het begin: kans van slagen 50%. Daarover werden grappen gemaakt: het stilvallen van alle robotjes die Mars moesten bereiken werd geweten aan een soort van galactisch monster daar dat gek zou zijn op dat speelgoed en dat dus opvrat! Maar intussen bestaat er echt een heel precieze kaart van de planeet en als je daarop de Marslanders intekent wordt het een waarlijk bonte boel. Mars is nu zeer in de belangstelling. Omdat het die aardse trekjes toont en niet heel ver weg is… Einde 2013 gingen de Indische Mars Orbiter missie van start en even later de Amerikaanse Maven…  De laatste gaat de atmosfeer van Mars bestuderen (6000 km hoog boven de planeet) die veel zegt over het klimaat en zijn verleden. En waarom dat water dat er ooit was verdween in de ruimte nu al 4 miljard jaren geleden. Maven 2,5 ton zwaar en met acht hightech instrumenten, moet ons wijzer maken. Want het is een belangrijke vraag waarom het Mars ooit anders verging dan zijn familielid de aarde!
Deze expedities zullen niet de laatste zijn. De motivaties zijn vele, maar de eerste is dat de grootmachten het liefst de eerste zijn om ook daar hun vlaggen te planten én omdat Mars verwachtingen wekt. Zijn er zeldzame stoffen te vinden en is de planeet bewoonbaar? En daarom zoekt men naar water óf naar de reden waarom het water er ooit verdween. En intussen wordt er flink geoefend en veel ervaring opgedaan. En veel technologie is ook op aarde best bruikbaar want ruimtegedoe is altijd grensverleggend… Het wordt dus tijd dat de VN een verkeersregeling bedenken voor al die Marsbezoeken. En trachten te voorkomen dat we jaren moeten ruzie maken over “wie, wat en waar” net zoals we nu nog doen over de Zuid- en de Noordpool. Waar men veel mooie dingen in de diepte vond… En zelfs een korte reisroute voor het traject Azië-Europa… Dus even oppassen als u dat ruimtegedoe, -zeker in crisistijd-, tot onzin wilde verklaren!
En de zon? Wel die vraagt niemand wat: de ruimte is nauwelijks gedemocratiseerd, weet u. En als ze klaagt over al die rotzooi die daarboven rondvliegt: daar zit bijna niemand mee tot er ongelukken gaan gebeuren. En zover is het bijna weten we… Welke wordt nu de eerste klapper? Want het opruimen gaat lang duren…

U wilt zich liever geen zorgen maken, zittend in dat beetje zon, over de toestand op deze wereld? Wel dat valt te begrijpen, maar toch: denk ook aan wat na ons komt.
Hoe dan ook “wie dan leeft, die dan zorgt” of echt altruïsme: ga in elk geval naar buiten en vang wat straaltjes, want de winter is lang.
We wensen u dus veel mogelijk zonnige momenten toe en geniet er van.

6 december 2013

Geen opmerkingen:

Een reactie posten