Religie, cultuur en politiek waren
(en zijn?) meestal sterk verweven. Zeker als Kerk en Staat niet gescheiden zijn,
zoals vaak het geval is buiten de westerse wereld. Zo was het
Enkele hartigheden van de laatste
pausen en anderen.
De
Kerk van Rome richtte zich tot de hele wereld in haar encyclieken. Johannes
Palus II zei Polen zelfs hartige
dingen over de te liberale markten. Benedictus
XVI deed ook zoiets met zijn encycliek
Caritas Veritate en zijn opvolger Franciscus I begint zich nu ook economisch,
politiek en sociaal te roeren. Wat lijkt niet zo vreemd is gezien zijn jezuïtische
afkomst. Geloof maakt nu nog, -zei het in Europa steeds minder-, deel uit van
het leven en de cultuur. En raakt los van de sociale, politieke en economische
werkelijkheid. De westerlingen denken sterk in termen van “de scheiding van
kerk en staat”.. Al zijn de VS voor zelfs 80% aardig christelijk in hun denken
en hun doen.
In
Nederland waren het CDA en zijn voorgangers, net als het CDU (en de CSU) in
Duitsland en de CVP in Vlaanderen, politieke partijen gebaseerd op christendom
en bijbel. Nu zijn Christen Unie en SGP dat nadrukkelijk nog in Nederland. Er
waren ooit ook grote protestantse dominees, zoals ene Niemöller in Duitsland,
die zich uitspraken over politieke en sociale zaken. En zelfs de groot-moefti
in Jeruzalem hoorden we af en toe op dit gebied. Kerken en kerkelijke houden
zich regelmatig bezig met politiek door zich er over uit te spreken en willen hun
gelovigen dus ook in hun politieke keuzes beïnvloeden. In de katholieke kerk in
Nederland was de Schoolstrijd ook ooit een “very hot” politiek item: het recht
op “religieus getint onderwijs” werd met veel taaiheid en strijd opgeëist. Limburg
kende ook,
tientallen jaren lang, het kerkelijke verbod om als katholiek lid
van de PvdA te zijn. Daar werden mensen zelfs voor geëxcommuniceerd en dit
amendement werd pas in 1970 ingetrokken..
Dus
moeten zij die moslims graag voorhouden, dat ze geloof en politiek moeten
scheiden, zich ook herinneren dat christenkerken dat tot bijna twee eeuwen ná
de Franse revolutie ook bepaald niet deden. En let wel: in het westen zijn er ook
religieus gebaseerde scholen en verenigingen.
Het
mag dan ook eigenlijk geen Nederlander echt verbazen dat elke moskee ook een
culturele afdeling kent: het geloof is een essentieel onderdeel van de cultuur
in die landen. En de islam is in tientallen moslimlanden gewoon staatsgodsdienst.
Overigens: de anglicaanse Kerk is dat ook en de Koningen is nu nog (symbolisch)
hoofd van deze Kerk in Engeland! Folklore?
Sarkozy
kreeg als president ook forse kritiek toen hij het “en marge” even had over de
“heilzame werking” van de religies. Hij, katholiek maar van joodse afstamming,
die pal hoorde te staan voor “de republikeinse scheiding” van Kerk en Staat,
had zelfs een klein moment van zwakte…
Geloof, politiek en die vele
-ismen gedurende vele eeuwen
“De universele rechten van de mens”, werden tegelijk met de Marseillaise geboren. Hier vlakbij
in Marseille kunt u de plek waar veel bedacht werd nu ook weer bezoeken in het
Monument de la Marseillaise. Na het humanisme van
Erasmus (Rotterdam!!) maakten
de revoluties expliciet werk van “die universele mensenrechten” en overal stond
op de muren (en zelfs op de kerken!): Liberté, Egalité en Fraternité” (LEF). Men
maakte wreed een eind aan de vervlechting van (Roomse) Kerk en Staat. Ook De
Nederlanden kenden ook de Bataafsche Republiek naar Frans model en ook ooit de Beeldenstorm.
We
weten ook van die rel over het (vermeende?) gedrag van Pius XII tijdens de Jodenvervolging in WOII. De ruzies over
het theaterstuk “Der Stelvertreter” van Hochhuth staan vele van ons nog bij. Was
kerkleider Pius XII echt een antisemiet? Of paste dit “gewoon” in een langere
antisemitische traditie van de katholieke kerk?
Immers,
het “progromachtige gedrag” van de katholieke kerken op vele plekken in Europa
is een beschamend deel van onze roomse historie.
Het leven van de joden in Zuid-Frankrijk,
in het Comtat Venaissin (in de Vaucluse), waar de paus liefst 600 jaar ook de
wereldlijke baas was, was dan ook uiterst penibel. Zeker als je het aan “maatstaven van naastenliefde” afmeet.
Die pausen leenden ook graag geld van de joden (en tegen rente, wat Rome ook officieel
aan roomsen verbood in die dagen!). Maar het liet die joden intussen als
“ongelovige, rechteloze burgers” ook
opsluiten in ghetto’s. In Ancona (bij
Rome) werd het eerste ghetto door de paus “uitgevonden”. Ook dat in Carpentras,
waar het “carrière” heette, was er dit soort van hel. De paus verschafte joden “onderdak
en bescherming” (zo zei hij), nadat ze uit Spanje en Portugal waren verjaagd
door katholieke monarchen. Zo heette dat enkel officieel .. Anderen beweren dat
de paus de joden vooral “opnam” om de katholieken goed te laten inzien dat joden
“het uitverkoren volk” echt niet waren en ze daarom moesten lijden. Van
“christelijke naastenliefde” was tussen christenen en joden toen zeer weinig te
vinden, ook al was Jezus Christus een jood en veranderde juist hij het
oud-testamentische joodse denken, dat meer “oog om oog, tand om tand” was,
fundamenteel.
Geloofsverschil was de basis voor
veel uitsluiting en ongelijkheid,
wat we nu weer zien bij christenvervolging in Egypte, Irak En Syrië en ook bij de
moslimhaat in het westen.
Sinds
het vredige humanisme van Erasmus,
kenden we nog een paar dozijn andere –ismen. Socialisme, communisme, fascisme,
kapitalisme, liberalisme; “and what have we”. Vele,
elkaar ook bestrijdende
opvattingen, over hoe mensen met elkaar zouden moeten samenleven. Europa en
later “het westen” waren de bakermat van veel van die –ismen. Het werd later ook
een belangrijk export-artikel in het kielzog van het kolonialisme. Religies én
–ismen werden driftig “gemissioneerd” en daarvan komen we nu de resten nog
dagelijks tegen. Islamisme, salafisme zijn nu de toppers en ook al wereldwijd.
Ook deze keer gaat hun verspreiding gepaard met geweld. Het “religieuze gelijk”
gaat al eeuwen gepaard aan lijken en veel tranen.
Ben Goerion, de “vader” van
Israël was zeer duidelijk
toen hij
zei: “Twee zaken zijn bepalend voor het dagelijkse leven van het
Israëlische volk: de Bijbel en het socialisme”. En ook: “Er bestaat geen enkele
andere manier om de bijbel te begrijpen dan via de inzichten van het
socialisme”. Hij was er van overtuigd dat ook zijn buren de Israëlische aanpak
als voorbeeld zouden gaan nemen. Een profetisch vergissing, dat is nu wel heel duidelijk.
Want die buren namen gewoon hun Koran en de charia en bevochten het “voorbeeld”
in alle hevigheid tot op vandaag.
Hoe
dan ook: niemand zal ontkennen dat door de eeuwen hen het geloof een essentieel
onderdeel was van elke cultuur. Daarom zit deze mix van religie en cultuur ook
diep verankerd in de meeste menselijke wortels. Ook al zijn nu Kerk en Staat in
het westen gescheiden. Zie ook de VS waar 80% van de amerikanen serieus
christen is en religie altijd zeer sterk met de cultuur verweven bleef. Veel
immigranten kwamen overigens daar ook heen vanwege religieuze vervolging in hun
Europese “vaderland”!
Raakt “de christelijke naastenliefde” ook ons
economische gedrag?
“Heb
uw naaste lief gelijk uzelf”, is mogelijk de bekendste uitspraak die uit de
christelijke overlevering komt, die is gebaseerd op wat is opgeschreven over
het leven van Jezus C. Die het vaak had over hulp aan de armen, zieken en
hulpeloze. Net als overigens Mohammed, die ook het aalmoes tot een der pijlers
van de islam maakte.
De
RK kerk deed veel aan goede werken met haar religieuzen. Zie de vele Hotels
Dieu die je nog, (als gebouwen), in Frankrijk ziet. Ze getuigen van de omvang en de serieusheid van
de christelijke solidariteits-idee.
We
kennen ook de uitspraak: “Geef god wat god toekomt en de keizer wat de keizer
toekomt”. Dat suggereert het accepteren van de “scheiding van geloof en
wereldlijke macht”. In de islam is het geven van een deel van je inkomen “aan
de armen” een leefregel, net als vijf keer daags bidden. En het vragen van
rente voor geleend geld is er nu nog verboden, net als in het vroegere
christendom.
Het
was en is dus zo, dat religie best een oordeel heeft over “economisch gedrag”
en dus zijn gelovigen (en andere..) ook zegt hoe zich economisch te gedragen.
Moreel/ethisch gedrag worden weer
hét onderwerp op vandaag.
-2.jpg)
Dat
de ECB niet officieel mag helpen met eurobonds om de armoede te verzachten, -omdat
de noorderlingen het verdommen extra voor de schuldenregeling van de zuidelijke
broeders te betalen-, ziet men daar dan ook als zeer “onchristelijk”.
Maar,
zo gezien, moet een christen in Griekenland, die welbewust zijn belastingen
jaren niet betaalde (waardoor de staatsschulden drastisch opliepen), dat dus ook
in de biechtstoel opbiechten… Idem de rijke grieken die al hun geld wegkruiden
om de belasting te ontduiken.
Zo
gezien zijn dus alle belastingfraudeurs ook zondaars tegen christelijke
waarden? En zit ook, de schatrijke, orthodoxe kerk (zonder belastingplicht!) in
veel landen met armoede, ook niks christelijks. OK, maar god vergeeft ook zondaars
met spijt…… En dus blijft het zo.
Er
zijn tegenwoordig dus heel wat zondaren, ook onder de christenen op onze
wereld. Dus verkiest ook een paus het om zich daarover uit te spreken, als de
werkeloosheid en de armoede miljoenen zwaar treft. Maar is dat dan niet nodig voor
een overheid die de mensen belastingen “afperst”? Wat vroeger best vaak gebeurde
en nu, -dat vinden sommige Fransen-, wéér gebeurt. Wat te denken van de nogal
“kapitalistische manier van optreden” van de orthodoxe clerus nu in Rusland en
Griekenland? Daar is grote rijkdom van de Kerk heel gewoon, terwijl er ook zeer
veel armen in die kerken zitten. Dat ziet er toch ook nogal onchristelijk uit?
En
als de joodse bankiers van Goldman Sachs hardop, -en zeker ook wat cynisch-,
zeggen: “We are doing Gods work” en dus die “rotte” subprimes niet “zondig” vinden,
dan wordt de economische praktijk van nog meer gelovigen, op zijn minst zeer verwarrend.
Of
moet dat alles ons herinneren aan de parabel over “het gebruik van je talenten”,
die vele zien als een christelijke hymne aan “de vrije markt”. Immers de
dienaar die van zijn heer, vijf talenten kreeg en er 10 van had gemaakt, werd daarvoor
later geprezen. Maar de andere die zijn ene gekregen talent gewoon bewaard had
en er niets mee ondernam, werd ontslagen. Dus werd “monetair scheppen” met
het “scheppen van welvaart” verbonden.
Zo hoor je ook te bankieren dus! De
rijke dienaar in de parabel kreeg
overigens niet te horen, dat hij ook de ongelijkheid had vergroot! Pius XI sprak in 1931 al over “financiële
dictatuur” en bedoelde toen ook… de banken!
Hebben
religies ook iets te zeggen over de ongelijkheid in inkomen en bezit? En over
de rol van de onderneming die voor de een (nu vooral) een cashmachine moet zijn,
maar dat voor de ander een geheel is dat vooral werk en welvaart schept?
Er
bestaat nu bij de Franse katholieken de idee dat “een factor 12” tussen het
hoogste en het laagste inkomen in een bedrijf acceptabel zou zijn.. Het hoogste jaarsalaris “mag” dus gelijk zijn
aan 12 keer het laagste maandsalaris.. Dat zou dan een “christelijke ratio”
zijn. Maar waarom is die 12 en niet 6 of voor mijn part 100?
Belasting
heffen om te grote ongelijkheid te voorkomen en zo te zorgen dat de rijkste het
meeste bijdragen, door een systematiek van re-distributie, is socialistisch
gekleurd. Gebaseerd op solidariteit dus en ook op rekening houden met de
“naaste”. Dus denken de voorstanders van een flat-rate bij belastingheffing dus
niet conform de christelijke waarden?
Werd er ook door Carnegie (VS) niet gezegd: “Wie
wil er nou de rijkste zijn op het kerkhof?” Waarmee hij impliciet zijn
instemming uitsprak over heffing van successierechten door de staat. Warren
Buffet, de VS-miljardair, is een
voorstander
van een hoog belastingtarief voor de top van het inkomen. Zie nu
ook de club van Bill Gates en Warren Buffet. Met al (?) 15 leden, die de helft
van hun vermogen wegschenken! Maar dus ook de vele andere supermiljardairs die
daar niets van willen weten.. Zijn er in beide groepen ware christelijke christenen
te vinden?
Moet
de mens ook niet met geld/bezit worden aangezet tot prestaties? Zoals het bij de
ezel werkt met die wortel? Is de kerk ook niet, impliciet, voor de sociale lijn
en ook voor een solidariteit tussen de generaties? Of moet je vooral
herinneren: “Mijn rijk is niet van deze wereld , dus laat zaken maar los staan
van het geloven”. Óf: “Ik deel alles met mijn broeder”, wat we hoorden van de
jezuieten in het Zuid-Amerika van de XVII-e eeuw.
De oude strijd is er weer en ook
nog lang niet gestreden
Op
de wereld wordt er nu opnieuw hard gevochten tegen de macht van de financiële
markten en de honderden fiscale paradijzen. We zien nu hoe enorm er werd
gegraaid en ook hoe dat ten koste ging van staatsinkomsten. Waardoor
extra-bezuinigd moest (en moet) worden en wat dus ook de armen het hard raakt.
De Duitse regering betaalde al twee keer miljoenen aan Zwitserse klokkenluiders
om de namen van fiscale zondaren te pakken te krijgen. En de VS heeft nu een
bank als UBS (en andere) ook zwaar de wacht aan gezegd. Maar ook alle westerse
banken stikken van de filialen in belastingparadijzen en ze hielpen rijke
klanten met “ontduiking”. Oneerlijk gedrag door geld zien we overigens overal: van de sport tot in het medische en zeker ook in
politieke kringen…
Vooralsnog
lijkt het dat er wel iets tegen lijkt te gaan lukken. Maar, tot en met Obama,
is eigenlijk de echte conclusie, dat het allemaal nauwelijks echt iets
voorstelt. En echt een eind maken aan dit “asociale gedrag”, zal dus een fictie
blijven.
De winst van Goldmann Sachs is echt weer op topniveau terug!
De
staten en hun overheden zijn, -vooral ook omdat zij te weinig onderling
samenwerken!-, nu veel zwakker dan de sterk internationale financiële wereld.
Die zich snel als kwikzilver over de aardbol beweegt en wegglipt uit elke overheidsgreep…
Je
zou kunnen zeggen dat de kerk én de overheid hun greep op “de mensen” kwijt
zijn en dat mede daardoor het gedrag van de homo sapiens bepaald niet is
verbeterd. Vandaar ook de roep om nieuwe waarden en normen en de groeiende
afkeer en verontwaardiging hoorbaar in de straten. Waar werkeloze jongeren en
verarmde ouderen elkaar vinden in protest. Zoals in de tijden van Marx en
Engels wereldwijd het geval was… Lees Das Kapital nog maar eens...
Frankrijk,
waar rijkdom nog best “iets sociaal vies” is, bevindt zich ergens in het midden:
“Ik vertrouw mijn naaste niet voor 100% en dus vraag ik de overheid maar om te
reguleren”. In de kerkelijke hoek wordt gezegd dat het vooral gaat om “de toegankelijkheid
tot drie gemeenschappelijke” zaken: werk,
krediet en natuurlijke bronnen (zoals energie, grond,
zuurstof en
biodiversiteit, etc.). Die moeten we ook aan de volgende generaties doorgeven,
volgens het “christelijke goede rentmeesterschap” dus. Wat echter iets heel anders
is dan de natuur blindelings vóór de mens te laten gaan. Wat je nu luid hoort
bij de fanatieke groenen.
Dus: religie, cultuur en staat
hebben dus van alles met elkaar van doen…
Nu
ze beide verzwakken zien we dat religie en staat het waren, die ons mensen vroeger
nog wat in toom hielden. Ook omdat in geloof en politiek wordt gevochten over
“waarden en normen”. En deze worden afgedwongen door “sociale en/of religieuze
controle” en door “staatsgezag via wetten en handhaving”. Vroeger waren kerk en
staat nauw vervlochten, toen werden ze in het westen, gescheiden. Vervolgens kwamen
ze in een periode van steeds sterker
verval terecht….
Daar
zijn we nu in het westen aangekomen, -maar ook elders-, zie met name de
moslimwereld. Waar nu een forse en bloedige strijd gaande is over “waarden en
normen”. Tússen moslim- overheden en tegen “minderheidsreligies”. Maar vooral ook
binnen de eigen religie met zijn vele varianten. Dat is nu dé echte crisis
binnen bijna alle islamlanden!
Bestudeer alles en behoudt het
goede
Een
joodse zakenman, -ene Esambert-, zei ooit: “De markteconomie is mogelijk het
beste van alle systemen als er zich in zijn binnenste ook een beetje liefde
voor de naaste bevindt”. Meer wist hij er ook niet van te zeggen.
Toch
lijkt het erop dat er weer een religie of een nieuw –isme moet worden “uitgevonden”
door een “nieuwe goeroe”. Maar nu een die past bij een totaal open en vervlochten
wereld: dus zoeken we naar “universalisme”. Ook voor een multi- of non-polaire
wereld, waarin er meerdere “bazen” zijn of nauwelijks nog echte bazen, omdat ze
elkaar steeds zullen afwisselen. Na het “kapitalisme contra het communisme” en “gelovigen
tegen ongelovigen of afwijkende gelovigen” is nu vraag naar iets wat de hele aardbol
kan overspannen.
Want
“dat iets” is nodig als wij naar een “wereldbestuur” willen gaan, waarvan vele zeggen
“het nu al te missen”. Een vervolg dus op de Gxx’en en op de G20 dus. Iets als
de VN dus, maar dan wel anders? Of een fusie van en G20, in een All Nations Council
(=ANC)?
Hoe
dan ook zal “daar onder” een soort van common idea over waarden moeten zitten
zoals nu “de universele rechten van de mens” dat al zijn. Want er moet een universele basis zijn om samen te kunnen
werken.
Welke
zouden die elementen moeten zijn van een door alle te onderschrijven
“universalisme”? Ziehier een bescheiden poging:
-Democratie
in het functioneren van die nieuwe ANC. Dus: alle 230 naties in een “parlement”
met een “Gekozen Council”. Een soort VN zonder de huidige Veiligheidsraad-opzet.
Of
moet je mikken op een vertegenwoordiging van “grotere werelddelen”: iets als de
continenten? Waarbij elk continent zijn representanten kiest en op wereldniveau
afvaardigt?
-Met
(universele) mensenrechten als basis/Grondwet? Zijn “die 200-jaar jonge rechten
van de mens” nog universeel valabel in zo’n nieuwe opzet? Dat is echt niet
evident als we nu om ons heen kijken. Neem de vrouwenrechten maar, bij de
saoudi’s en idem het arbeidsrecht van immigranten in Qatar. En over de grote religies
kunnen we hier beter maar helemaal niet spreken, behalve dan de vrijzinnige
protestanten?
-Markteconomie
als het algemene economisch model. Liberaal, “gematigd vrijhandelsachtig” met
een gematigd protectionisme, dat wel luisteren moet naar “mondiale regels”.
-Centrale
sanctionering. Dus afdwingen van het “overeengekomen gedrag” als men niet wil.
Boetes, sancties, boycotts (geld of anderszins uitsluitingen) maar ook echte
militaire
power (en zelfs geweld), als er niet wordt geluisterd. En dus ook een centrale ”snelle
interventiemacht”.
Het
lijkt in eerste instantie best nog wel op een wat “democratischer en rechtvaardigere”
opzet van de huidige VN…
Of,
acht u dit onzin of onhaalbaar en ziet u hoogstens een “redelijk evenwicht
tussen wisselende machtspolen” als haalbaar voor onze toekomst? Een soort “wereld
van vandaag”, maar dan nog veel complexer?
Waarin
“het recht van de sterkste coalitie” geldt? Waarin “kleintjes” zich moeten
verenigen om niet te worden “vermorzeld”?
Met
een minimumomvang van een coalitie van ca 10% van het wereld BBP? Dan kom je
straks ruwweg uit op “continentsgrootte”.
In de wereld van morgen, -met ruim 9 miljard inwoners dus-, kom je dan in
totaal op ca 10 “coalities van elk ca 1 miljard mensen aan grootte.
China
en India (buren!) gaan qua bevolkingsomvang samen snel naar iets van 30% van
het totaal (= 3 miljard). Noord-Amerika (VS, Canada, Mexico) plus Europa zijn
op weg naar iets meer dan 1 miljard. Japan zakt daarbij in…Latijns-Amerika bij deze
laatste opgeteld geeft iets van een kleine 2 miljard samen. Afrika wordt ook 2
miljard. Dan zijn er nog het MO en het verre oosten (-min China/India) met ook ca
2 miljard. Dus zo gezien krijg je “3 à 5 continenten” van rond 2 à 3 miljard.
Tot besluit
Het
duizelt u nu ongetwijfeld en u houdt het nu echt voor gezien? Dat is wat vele al
eerder is overkomen. Dus gaan we maar over op: “We zien het wel?” En: “Iedereen
voor zich en God voor ons allen”?
Maar
dat dan zonder god of met drie of vier uitvoeringen er van? Het spel der vrije krachten dus maar weer? Maar
dat is ook: “Net zoals vandaag, maar dan
minstens gekwadrateerd”.
Hoe
dan ook: “It is up to us all….”, en “vluchten kan echt niet meer”. Of toch nog maar
dan naar de maan/Mars?
Dus
enkel “beter proberen”, lijkt eigenlijk over te blijven.. En let wel: Hoe meer
mensen “uit stappen”, hoe meer schurken het “voor het vertellen krijgen”. Dus
hoe dan ook en wat u ook moge denken: “Wij zijn en blijven, en állen, gevraagd en
het is ons áller zaak”.
Uit
deze woorden klinkt weinig enthousiasme en passie en dat is dus niet best. Of
moet die passie er wél in zitten: “Dus alles willen doen om het in de wereld
een beetje vredig te houden en met niet te veel moord en doodslag samen te
kunnen leven”? Dat klinkt niks verheven en weinig ambitieus… Maar eigenlijk moet
je dit al “superambitieus” noemen en ook zeer hoog gegrepen! Ga er dus maar aan
staan, ik weet ook niets beters. U wel?
Maar,
De
zon kan enigszins gerustgesteld worden over wat de komeet Ison zal gaan
aanrichten! Tenminste als de experts, die hem sinds september 2012 volgen,
gelijk hebben. Nu denkt een Colombiaanse
expert dat Ison uit elkaar valt, terwijl collega’s eerder dachten dat ie nog
harder zou gaan vliegen.. De experts
zien het aan de staart van Ison want die zou helderder moeten worden als hij versnelt
tot hij de baan van de zon nadert. Ook de beroemde komeet Halley deed hetzelfde
ooit… . Een Nederlandse expert noemt Ison “een pechkomeet” want de ruimtesonde
Deep Impact die Ison moest gadeslaan kreeg ook al softwareproblemen net voor
hij Ison zou zien! En ook de instrumenten van een ballontelescoop die vanuit de
stratossfeer naar Ison zou kijken faalde. Maar oh Heer: ene Bodewits denkt dat
Ison nou net actiever wordt en beweert dat zijn collega’s “gokken”. Toch is hij
nog even een echt buitenkansje omdat de zonnetelescopen op aarde gaan zien
welke zware elementen in Ison zitten. En dat kon men nog nooit eerder
vaststellen…
Dus
eigenlijk weten we het niet en kan ook de zon niet écht gerust zijn. Niet dat
ze er zelf last van zou krijgen, nee, dat dus in geen geval. Maar wel kan ie
elders narigheid aanrichten. Afwachten
dus en u ziet hoe spannend het ook is in de achter- en voortuin van onze zon!
Hoe
dan ook de zon zal, -of ze dat wil of niet-, ooit getuige gaan worden van wat
Ison gaat uitspoken.
Maar
hoe dan ook, waar u ook bent, hier of op de maan of op Mars; we wensen u weer
veel mooi weertje toe en hopen dat u toch wat moed of wijsheid kon putten uit deze
blog.
